هشکەساڵی و بڕیارەیل حکومەت هەڕەشەی "نەمان" کاڵین برنج "جیاواز" عراقی کەن و جیگرەگەی "پاکستانی"یە

راپۆرتیگ رادیۆی ئەمریکی وورد "جەهان"  کە لەلایەن ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەردان کریاس، باس لە چیرووک کابرایگ وەناو سەڵاح ئەلفیرعۆن کەێد، کە چەن نەوەیگە وەرد خیزانەگەی جویر جفتیار لە باشوور عراق کار کەێد،  کە لە ماڵەگەی لە پارێزگای نەجەف، محمد کوڕی وینەی مەرەزەیل نشان دەێد، کە رووبەرەگەی ٣٢ دۆنەمە، و گیای سەوزی وەڵنگدار هاناوی تا ئەوەنە چەو بڕ کەێد، و ئویشێد "بنووڕ، لە چوین نوقم بویە لە ئاو". 

 بەڵام راپۆرتەگە باس ئەوە کردیە کە ئیرنگە مەرەزە وەی شیوە نییە، ئیرنگە بی بەرهەم و هشکە، دی کەس توانای کاڵین ئەو زەوییە نەیرێد، وتیش؛ کەمی ئاو فرە کاریگەری لەبان کاڵین برنج جیاواز عەنبەر داشتیە، کە ئاو لەوەر بڕیگ  هوکار ئاڵشتبوین کەشوهەوا  نەمەنیە.

راپۆرتەگە لە زوان فیرعەون نویسایە؛ “نە برنج و نە سەوزە و هویچ چشتیگ  بیجگە لە گەنم نییە”.  وتیش؛ "چەم سەرەکی هشکە".

 وەگورەی ڕاپۆرتەگە، جاران فیرعەون لە وەرز تاوسان برنج کاڵیە ئیجا لە وەرز زمسان گەنم خستیە، ئیسەیش تەنیا توەنێد گەنم بخەێد، و لەوەر کەمی ئاو، دی وەپی نیەکریەێد برنج عەنبەر بکاڵێد کە برنجیگ چەرمگ و دانە درویژە بڕ فرەیگ چەوری دیرێد، تایبەتە وە عراق، وە شیوەیگ هەمیشەیی وەرد گشت تاقە خوەراکیگ پێیشکەش کریەێد.

 لە راپۆرتەگە وتیە کە وشەی “ئەنبار” وە زوان ئینگلیزی وە “عەمبەر” نویسیایە کە وشەیگ عەرەبییە و نشانەس ئەرا بوون برنج.  

راپۆرتەگە لە زوان فیرعەون نویساس “برنج عەنبەر لەوەر بوون و تامە فرە خوەشەگەی فرە گرنگە”.

راپۆرتەگە لە درویژەی قسەیلی وتیش: لەماوەی دوو ساڵ گوزەشتە حکومەت عراق ریگری لە جفتیارەیل کردیە لە کاڵین برنج، چوینکە بەرهەمیگە بڕ ئاو فرەیگ خوەێد، کە مەرەزەی بایەسە تا ماوەی نزیکەی 5 مانگ وە تەواوی لە ژیر ئاو بوود.

وتیش؛ حکومەت تەنیا ری وە کەمترین کاڵین برنج داگە ئەوەیش لە چەن ناوچەیگ، وە ئامانج مقیەتیکردن تویەمەگە ئەرا بانان.

 لە راپۆرتەگە باس ئەوە کرد کە ئی ریوشوینە عراقیەیل ناچار کردیە لە وڵاتەیل ترەک برنج هاوردە بکەن، لەوانە ئیران، پاکستان و هیندستان، بەڵام برنج هاوردە تامی جویر برنج عەنبەر نییە.

 لە راپۆرتەگە لە زوان ئەحمەد سالم، وەڕێوەبەر فرووشگایل لە مارکێت ئەلوەردە لە ناوڕاس بەغدا وت: مەوقەی هاتن بڕیگ برنج ئەرا ناو ناوچەیل ئەرا شمارکردن کیشیان، کە ”برنج عەنبەر 5 جویر بویە، بەڵام ئیسە تەنیا دوو جویری مەنیە."

سالم وتیش؛ "نرخەگە دوو ئەوەنە زیای کردیە، ئیمە پشت وە برنج بەسمەتی پاکستان بەسیمن".

 لە راپۆرتەگە دیاری کەێد کە عراقییەیل ئەرا چەن سەدەیگ پشتیان وە ئاو چەم دیجلە و فورات بەسانە، کە ناو عراق، یا میزۆپۆتامیا دێرینگەی وە ناو "شانازی شارستانیەت" و "خاک میزۆپۆتامیا" بەخشیە، بەڵام ئەو خاکە دیرێد هشکەو بوود.

راپۆرتەگە لە زار رووژنامەنووس ئەشرەف شیبانی پسپۆڕ کاروبار کەشوهەوا بڵاو کردیە، ئاڵشتبوین کەشوهەوا یەکیگە لە هوکارەیل و کاریگەرییلی هەکاتی تووپ وەفرە.

 راپۆرتەگە وتیش؛ پلەی گەرمی پەیمانەیی توومار کریاس کە تاوسان گوزەشتە لەو وڵاتە توومار کریاس، و ساڵەیل وەردەوامی هشکەساڵی، وەو ئاستە ئەو گەرمی فرە بویەسە مدوو  فەوتیان بەرهەمە کشتوکاڵییەیل تورکیایش، جویر نشانەیگ ئەرا  ڕێککەفتن هاوبەشی ئاو لە ناوەین وڵاتەیل دەورگرد ئەو چەمەیلە، واتە عراق و ئیران و تورکیا و سوریا.

 لە راپۆرتەگە لە زوان شەیبانی باس ئەوە کەێد  کە کاریگەرییەیل ئاڵشتبوین کەشوهەوا لەوەر بەد وەڕێوەبردن و سیاسەت هەرێمی خراوتر بوون، وتیش؛ “کاریگەری ئاڵشتبوین کەشوهەوا لە بانان نزیک جیۆپۆلەتیگ ئاشکراتر کەێد، چوینکە هەماهەنگیی نزیک نیەوودە بژاردە، باوجی بایەسە بەسینەوە بوون”.

 ئەو شارەزا لە بوار ژینگە دەسنشان ئەوە کرد کە  تورکیا رویوەڕوی هشکەساڵی و کەمی ئاست وارانوارین و تاویان وەفریش لە کویەیل باشوور وڵاتەگەی بویەسەو، یەیش مانای ئەوەس کەمتر ئاو رشیەێدە ناو چەمەیل، هاووەخت تورکیا لە ساڵەیل گوزەشتە دەس وە پڕۆژەی بیناسازی گەپ کردیە، لەناویان دروسکردن بەنداوەیل وە ویستگەی کارەبای ئاوی وەدرویژایی چەمەیل دیجلە و فورات.

وە قسەی شیبانی، "ئەو بڕیارەیلە پەیوەندی وە پڕۆژەیل تورکیا دیرن، کاریگەری لەبان تاقەبەش ئاو لە عراق دیرن".

 وتیش؛ حکومەت عراق تا رادەی فرەیگ بەشداری دانوسەنین تایبەت وە بەشەوکردن ئاوە خاکییەیل نەکردیە، چوینکە سەری لەناو پرسە ئەمنییەیل خوەی بویە.

  راپۆرتەگە لە زوان فیرعەون جفتیار کە توانای کاڵین برنج عەنبەر لە بووسان نەمەنیە، وتیە؛ پشتگیری لەو نووڕینە کەێد کە ئاڵشتبوین کەشوهەوا یەکیگە لە مدووەیل، بەڵام جیۆپۆلەتیکیش ڕۆڵ سەرەکی دیرێد.

لە راپۆرتەگە دەسنشان ئەوە کریاس کە فیرعەون بیجگە لەوەگ جفتیار بویە، 25 ساڵ لە مەکتەویگ ناوەندی کشتوکاڵی سەر وە وەزارەت پەروەردە وانەوتنیش وەسەر بردیە، یەیش ری وەپی دەێد نووڕینیگ داشتوود، تا بزانێد چوین جیۆپۆلەتیک کاریگەری لەبان ئەو چشتەیلە دیرێد کە لە بووسانەیل بوون.

 لە راپۆرتەگە وتیە فیرعەون باس کردیە کە  لەی دویاییە وەزیریگ حکومەت سەردان جفتیارەیل کردیە و وتیە قەرەبوو زیانەیل کریەێد، بەڵام تا ئیسە هویچ هاوکارییگ وەپییان نەڕەسیە، وتیش: بایەسە حکومەت زیاتر لە سەردان و پەیمان بکەێد.

 فیرعەون وتیش، "بایەسە حکومەتەگەمان گفتوگۆ جددی بکەێد، نەگ تەنیا وەرد تورکیا، بەڵکم وەرد نەتەوە یەکگرتگەیل، کۆمکار عەرەبی، ریخریاگ هاوکاری ئیسلامی و بزووتنەوەی بیلایەنەیل ئەرا وەدەسهاوردن مافەیلمان".

 لە کۆتایی راپۆرتەگە باس ئەوە کریاس کە فیرعەون ئومید خوازێد مناڵەیلی ئەو دەرفەتە بیاشتوون، هەکاتی ئەو نەوەیل ترەک، بتوەنن درویژە وە میراتی خیزانەگە بیەن.