لە عراق ئەنجومەنەیل وە سەرۆکایەتی پیاوە و ژنەیل لە بڕیاردان دویرن

ژنەیل بەشدار لە پڕۆسەی سیاسی لە عراق وەدەس زاڵبوین عەقڵیەت پیاوانەو ناڵن، هەرچەن هویچ یاسایگ نییە کە ژنەیل لە وەرگردن سێ پۆست سەرۆکایەتی قەیەغە بکەێد یا لە سەرۆکایەتی ئەنجومەن پارێزگایل، بەڵام تا ئیسە ئەو جویرە پۆستیگ وەدەس نەهاوردنە.

 ژنەیل لە ئەنجومەن پارێزگایل عراق ٧٦ کورسی هاوردنە، ١٧ کورسی وەو دەنگەیلە وەدەسیان هاتیە وەگورەی گلەوخواردن ئەرا سیستەمی پشکەیل، سێ کەسیشیان بەرزترین دەنگ لیستەیل هاوردنە.

وەگورەی ئەنجام کۆتایی هەڵوژاردنەگە، 76 کاندید ژن لە ئەنجومەن پارێزگایل کورسییان مسۆگەر کریاس، یەیش زیاتر لەو بەشە هاتیە کە لە یاسای هەڵوژاردن ئەرا ژنەیل دیاری کریاس.

 یاسای هەڵوژاردن ئەنجومەن پارێزگایل زیاتر لە 25% کورسییەیلی ئەرا ژن تەرخان کردگە، کە یەکسانە وە 75 کورسی لە بڕ 285 کورسی لە ئەنجومەن پارێزگایل (وەبی هەرێم کوردستان).

بیجگە لە دامەزرانن سیستەم پشک، دەستوور عراق، لە مادەی بیس، ماف بەشداریکردن لە کاروبار گشتی و ماف سیاسی جویر دەنگدان و کاندیدبوین وە ژنان بەخشیە.

کۆمەڵگایگ پیاوانە

 لەو چوارچیوە ئەندامیگ ئەنجومەن پارێزگای کەربەلا، کە ئامادە نەوی ناو خوەی ئاشکرا بکەێد وت: کۆمەڵگەی عراق پیاوسالارییە، هەمیشە پیاوەیل وەپی خاسترە، دابەشکردن پۆستەیلیش ملکەچی پشکنین و ململانێی سیاسییە، ئەراوە هەناێ ژنیگ بوود وە ناچاری دانریان، ئویشن: 'پیاویگ لە ناویان نییە تا ژنیگ لەی پۆستە دانریەێد.'" و حزبە ئیسلامییەیل نیەیلن ژنەیل سەرکردایەتیان بکەن."

وتیش: لەژیر رووشنایی مەرج و ململانێە سیاسییەیل ئیسە، ژنەیل وە خوەمەو هویر لە وەرگردن پۆست سەرۆکایەتی ئەنجومەن پارێزگایگ نیەکەن، چوینکە مەسەلەگە لەوە گەورەترە کە ژنەیل لەو جویرە پۆستەیلە هەڵبگرن، تەنانەت ئەگەر ئەوانیش یا ئی پۆست وەپیم پیشکەش کریا، لە مەرجیگ لەو شیوە رازی نەویم”.

وتیش: "خاسترە ژنەیل لە ئیسە دویرەو بکەفن، وەتایبەتی کە ژنەیل وە ئاسانی لە شوین خوەیان خریەن، بەڵام لە بانان هاتێ نووڕینەگە جیاواز بوود و هاتێ ژنەیل پۆست پیشکەفتگ لە پارێزگایل وەربگرن".

کابینەی وەزاری ئیسە وە سەرۆکایەتی محمد شیاع سودانی سێ ژن لە بڕ گشتی ٢٣ وەزیر لەخوەی گرێد واتە تەنیا ١٣%، یەیش لە وەختیگ لە بڕ ٣٢٩ کورس ئەنجومەن نوێنەرانی عراق ٨٣ کورسی ئەرا ژنەیل تەرخان کریاس واتە ٪٢٥.

 لە دویاترین هەڵوژاردن پەرلەمانی کە لە مانگ تشرین یەکەم ساڵ 2021 ئەنجامدریا، ژنەیل توەتستن کۆتای پەرلەمان رەد بکەن و 97 کورسی مسۆگەر بکەن، کە 57 کورسی وەبی پەنا وە کۆتا سەرکەفتگە.

لە هەڵوژاردن ئەنجومەن پارێزگایل کە لە 18ی کانون یەکەم 2023 لە 15 پارێزگا (بیجگە لە هەرێم کوردستان) وەڕیەو چگ، لە بڕ نزیکەی شەش هەزار کاندید، زیاتر لە هەزار و 600 ژن کێبڕکێ کردن ئەرا وەدەسهاوردن کورسی ئەنجومەنەیل.

 وەگورەی مەزەنەی نویسینگەی ناوەندی ئامار، ما ٥٠% دانیشتگەیل عراقە.

 سەرکردایەتی و ململانێ

خانمە توێژینەر سیاسی ندا ئەلکەعبی، پشتگیری لەوە کرد کە ئەندامیگ ئەنجومەن پارێزگای کەربەلا پێشنیار کردوێد و زوور لەوە کرد کە “نەویین ژنەیل لە پۆستە باڵایل لە پارێزگایل، جویر پارێزگار یا جیگرەگەی، یا سەرۆک ئەنجومەن پارێزگا یا جیگرەگەی، لە ساڵ ٢٠٠٣ەو تا ئیسە بویەسە پرسیک ئاسایی”.

 لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز  نەدا کەعبی وت: هوکار ئی چشتە چوودەو ئەرا “عەقڵیەت چین سیاسی پیاوەیل و ری وە سەرکردەیگ ئەرا ژن نیەێد، لە ژیر ڕووشنایی ململانێی ناوەین بلۆکە سیاسییەیل لەبان ئەو هەڵوێستەیلە، کە واتە چوین کریەێد ژنەیل لەی رەوشەیل ئیسە ڕۆڵ گرن؟”

 وتیش: ئەراوە ژنەگە هیمان وەرگری بڕیارەگەس، تەنانەت ئەگەر ئەندام ئەنجومەن پارێزگا یا ئەندام ئەنجومەن نوێنەرەیلیش بوود، ئەگەر ئەو کۆتا نەوێاتاد، وەنە هویچ ژینگ  کاندید نەکریا”.

ئکەعبی لە کۆتایی وتیش: یە گریەبەس وەوەس ئیدارەی سیاسی ئاڵشتکاری و ڕۆڵیگ گەورەتر وە ژنان بیەێد، و پڕۆژەیگ پەیا بکەێد  کە خزمەت وە ژنەیل و بویینیان بکەێد لە پڕۆسەی سیاسی، تا ژنەیل لە وەرگرەو بوونە بڕیاردەر. ”

 هیز کارەکەر لە ژنەیل

گۆڤار ئەمریکی (CEOWORLD) یەکشەممەی گوزەشتە بڵاو کرد کە وەگورەی ریژەی ژنەیل لە هیزی کار ئەرا ساڵ 2024 عراق لە پلەی 95 و کۆتا هاتگە.

وەگورەی ڕاپۆرت گۆڤارەگە، کە ئاژانس شەفەق نیوز خوەنستیەیەی؛ ئەو وەربەسەیلە کە ریگری لە ژنەیل کەن لە پەیوەندیکردن وە هیز کارەو، جویر شیوانن باج و جیاکاری و هوکارە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەیل، لە راسی خەرجی فرەترە لەوەگ جاران هویر لەلی کریاس.

وتیش "عراق لە پلەی 95 و دواهەمین رزبەن کەمترین ریژەی ژنەیل لە هیز کاردە، ریژەی ژنەیل تەنیا 10.76% هیز کارە و یەیش هیشت پیاوەیل لە فرەی کارەیل وڵاتەگە کاربکەن".

لە ڕاپۆرت گۆڤارەگە هاتیە، "هەرچەن حکومەت عراق بەشیگ تەقەلا داگە ئەرا خاسترکردن ماف ژنەیل، بەڵام هیمان ئاستەنگی جویراجویر هەن کە ریگرن لەوەگ ژنەیل ماف یەکسان و توانای کارکردن وەدەس بارن".

 یاسا و پۆست ژنەیل

 لەی باوەتە، خانمە ڕاوێژکار یاسایی، خەیریە مەهدی ساڵح، دووپات کەێد کە “یاساگە ریگری نیەکەێد لە وەرگردن پۆست جیوەجیکردن ژنەیل، وەتایبەتی سێ سەرۆکایەتییەگە، و سەرۆکایەتی ئەنجومەن پارێزگایل، بەڵکم بلۆکە سیاسییەیل ئەوانەن کە کۆنترۆڵی کەن”.

 ساڵح لە  قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز دیاری کرد کە "سەرکردەی ژن فرەن، ژنەیلیش کەمتر ویرەدارن وەرانوەر گەندەڵی وە چەو پیاوەیل، بەڵام مەرجەیل ئیسەی پرۆسەی سیاسی ربگری لە قایمکردن ژنەیل کەێد، نموونەی یەیش ئەوەسە من توێژینەوەیگ ئامادەکردم ئەرا هازدارکردن ژنەیل، بەڵام ئی توێژینەوە کەفتە روی ناڕەزایەتی فرەیگ لەلایەن پیاوەیل چوینکە نیەخوازن ژنەیل هازدار بکەن”.