کەشتیەگەی عراق روی کەێدە شیواشیو سەختیگ

شەفەق نیوز/ عراق کەفێدە وەر مەترسیەیلیگ لە پەککەفتن دارایی مەزنەکریاگ لە ساڵ ٢٠٢١، شایەت وەرەو زەنجیرەی دیرکەفتن مووچەگان لەبان فەرمانبەرەیل بچوود، ئەگەر ئەڵاجەوییگ نەوی، لە وڵاتیگ پڕ لە قەرز وقەیران. راسە پەرلەمان چراغ سەوز ئەرا قەرزکردن داگە حکومەت عراق، بەڵکم نائارامی نرخەیل نەفت و وەدەسنەهاوردن پشتگیری ئەرا قاقەز چاکسازی حکومەتی - قاقەزە چەرمگەگە - لەلایەن پەرلەمانتارەگان، ئەو مەترسیەیلە زیایەو کرد، لە وڵاتیگ مەلیۆنا لە فەرمانبەرەیل هاناوی، و وەشیوەیگ نیمچە تەواوەتی پشتی وە نرخ نەفت بەساگە. دکتۆر ناسر کنانی پسپۆڕ و راوێژكار ئابووری، لە قسه‌یلیگ تایبەت وە ئاژانس شەفەق نیوز وت: عراق بایی ٨١ تریلیۆن دینار زیان پەککەفتن وەخوەی دوینێد، ئەوەیش وەگەرد قەرزە کۆنەگان ک وە بایی ٢٠٠ ملیار دۆلار مەزەنە کریەن. کنانی دووپاتکرد ک ئەوە گرفت گەورایگە ئەرا عراق، ک شایەت تا ساڵەیل ئایندە مەحاڵ بوود ئی قەرزەیلە بیەێدەو. پسپۆڕە ئابووریەگە دوینێد ک باوەت پەککەفتن مووچەی فەرمانبەرەیل، شکست وە گشت بازاڕەگە هاورد، وتیش؛ مووچەگان شایستەن و بایەدە لەبان لووت وڵاتەگە بیریەن، و نەبایەد فەرمانەبەرەگە وەهووکار ململانەی حکومەت و پەرلەمان مووچەگەی وەرنەگرێد. کنانی هووشداری دا لە ئایندەی شیواشیویگ گەورایگ، و داوا له‌ پەرلەمانتارەگان و وەزیرەگان کرد بنووڕنە ئی شیواشیو هاتگە ک ئەگەر دەسکردەپی قەت توانای وساننی نیە. وەرجەیە، موستەفا کازمی سەرۆک حکومەت، وت: چارەسەرکەردن كیشه‌ ئابووریەگان ئەرک ئاسانیگ نیە، و ئی قەیران ئیسە میراتییە، و پەیوەندی وەی حکومەتە و ریکارەگانی نەیرێد، و چاکسازی راستەقینە و ریشەیی و پلانەیل دریژ ماوەیگ ئەرا وەپشتسەرناینی خوازێد. سەرۆک وەزیران وتیش؛ قاقەز چاکسازیەگە رەنجەیل گشتی خوازێد ئەرا گەشەپێدانی، و سوودگردن لە پسپۆڕیەگان، و ئەرا گواستنەوەی ئەرا راسی لە کار دریژ ماوەیگ. وتیش؛ قاقەزە چەرمگەگە سەرتای چاکسازی ئابووریە، وهەرچەن خوەی دریژە و چەن ریکارەیلیگ هاناوی، بەڵکم بوودە بنەمایگ ئەرا گەشەکردن له‌ دویارووژ وڵاتەگە. کازمی هان ئەنجومەن نۆێنەران دا، ئەرا باسکردن لە قاقەزە چاکسازیەگە، و بڕیارداین بنەمایی، تا بوودە چوارچیوی گشتییگ وراسیگ ک بیلێد ئابووری عراق بەرزەو بکەێد. خەرجکردن مووچەی فەرمانەیل لە مەوقەی دیاریکریاگ خوەی دیرکەفت، و فەرمانبەرەگان لە عراق هوکارەی ئیجور سیمایگ لە دویای ٢٠٠٣ نەوینە، بیجگە هەرێم کوردستان ک رەد بویە قەیرانەیلیگ دارایی و ململانەیل دووارەو بوی وەگەرد بەغداد. عراق یەکیگە لەو دەوڵەتەیلە ک لە ئابوورییەگەی پشت وە داهاتەیل فرووشتن نەفت بەساگە، وە سپۆنسەرکردن دەور ٩٥ لەسەد لە خەرجەیل دەوڵەتەگە، و عراق وەرجە چەن مانگیگ پەنا ئەرا قەرزکردن برد ئەرا دابینکردن مووچەی فەرمانبەرەیل دەوڵەتەگە، لە پشت داوەزین نرخەیل نەفت لەوەر پەتای کۆڕونا ک پەک ئابووری جهان خست. دیرکەفتن مووچەگان بویە هووکار لە بیکاری سەختیگ لە بازاڕەیل عراق، و وەبی گومان چەن کاریگەرییگ بوینە هووکار سەختەو کردنی، لەلیان داوەزین داهاتە نەفتیەگان، و جەنگ نرخەگان لەناوبەین رووسیا و سعودیە، وریکارەیل کەرەنتین ک ئەرا نواگردن پەتای کۆڤید-١٩ وەی دویاییە کریان، و هەمیش شکستهاوردن حکومەتەگان و پەرلەمان لە ئامادەبوین ئەرا قەیرانە داراییەگە، ک مەترسیەگانی وەئاشکرایی لە ئاسۆەو دیاردان، تەنانەت لە کەمەوکردن بڕ فەرمانبەرەیل کەرت گشتی، وەو شیوەگ «پەیمانگای کارنیجی» لە راپۆرتیگ باسی کرد، و ئاژانس شەفەق نیوز وەی دویاییە بڵاوی کرد. پەیمانگەی شاهی وت؛ ئی قەیران داراییە لە ماوەی کوڵیگ وهەمیش لەماوەی دریژیگ کاریگەریەیلیگ لەلی پەیا بوود، ک لە ماوەی کوڵ، بەغداد سەختی وەردەوامیگ دوینێد لە خەرج کردن مووچەیل کەرت گشتی، ک هیشت دەوڵەتەگە لە وەرز تاوسان قەررز لە بانک ناوەندی بکەێد. راپۆرتەگە وتیش؛ وەگەرد داوەزین داهاتە نەفتیەگان، داهاتەیل مانگانەی دەوڵەتەگە تەنیا بەش ٥٩ لەسەد و کەمیگ لە خەرجەیل حکومەت کەن. و لەماوەی دریژ، عراق کەفێدە وەر خراوی دارایی گشتییگ لە دەوڵەتەگە، و شایەت لە ساڵ ئایندە بوود، و ئاماژە کرد ک وڵاتەگە سەختی لە خەرجه‌یل مانگانه‌ وەخوەی دوینێد. ئاماژەیە ک قەوارەی کەرت گشتی لە سەردەم حکومەتیل لەشوون یەک فراوانەو بوی، تا بڕ داهاتەگان ک کەفنە دەس دەوڵەت عراق، بەش خەرجکردنە سەرەکیەگان نیەکێد، واتە مووچەیل کەرت گشتی، و خانەنشینەگان، و هاوکاریەیل خوەراکی، و بەرنامەی چەودیری کۆمەڵایەتی، و دەوڵەتەگە خەرج پویلەیلیگ خوازێد بکەێد ک لە داهاتەگانی فرەترن. لەوەخت خاسەوبوین نرخەیل نەفت، لەدویای ئەو داوەزینەگ لە ئادار وەخوەی دی، داهاتە نەفتیەگان عراق رەسیە کەمیگ زیاتر لە ٣ ملیار دۆلار لە مانگیگ، و لە ئاب گوزەیشتە رەسیە ٣،٥٢ ملیار دۆلار.