ئایا عراق توێنێد سەنگەگەی سیزیف بگلنێد ؟
شەفەق نیوز/ ئاخرێ.. دویای ١٨ ساڵ لە ئاڵشتبوینەگە، عراق دەسکەێدە گەردینی لە چوواردەور زەوی، ئەرا ئەو باوەت فرە باسکریاگە لەڕی یاسای نوویگ وەناو گلەوداین بنمایەیل گەندەڵی، لە وڵاتیگ هەکاتی سەنگەی سیزیف ئەغریقی کەفتنه بەندینی.
گەندەڵی بویە رسواییگ عراقی، تا ئەو رادە ک عراقیەیل زانن ک فرەی گرفتیەیلیان لەوەر گەندەڵی و گەندەڵەیل هاتگە، ئەراوە زیاترین گومانەگە ئەوەسە ک عراقیلەیلە وە بومبە ک بەرهەم ساڵح سەرۆک کۆمار وەشانەی هەنای وت: عراق هەزار ملیار دۆلار لە وەخت رمانن رژیم سەدام حسێن تا ئیسە لەوەر گەندەڵی زەرەد کردگە،و ١٥٠ ملیار دۆلار لە رێککەفتنیل گەندەڵی لە ساڵ ٢٠٠٣ تا ئیسە رەوانەی دەیشت وڵاتەگە کریاگە، ئەو بومبە عراقیلیەل نەچەڵەکانەو.
بوون ئەو گەندەڵی قویلە لە عراق لەو ساڵەیل فرە درچگ تا ئەونە رەسیە لویت مەلیۆنەیل عراقی ک وەشیوەی راستەخۆ لە ژیان و دویارووژیان زەره‌دمەن بوین، و بوینە خاوەن باوەڕییگ ک قورتاری لە سەنگەی سیزیف نەیرن مەگەر وە رویوەڕیوبوینیگ راسی وەگەرد گەندەڵەیل و دادکردنیان.
خوەیان ئەوە زانن و مەزەنە کەن ک ئەگەر تاڵان ئی پویلەیلە نەکریاد، یا ئەگەر گلیانەو دریا، وەنە ئاڵشت ژیانیان و ژیان وڵاتەگەیان کردیاد،ک ئەرا نموونە لەی پەککەفتن ئیسە لە بوودجەگەی زیان وەخوەی دوینێد ک رەسێدە نزیکەی ٢٠ ملیار دۆلار، و ئەو پویلەیلە ک وەرەو دەیشت ره‌وانه كریاس وەگورەی قسەیل بەرهەم ساڵح، فرە لە بوودجەی تەواو ساڵیگ فرەترە.
عراقیەیلە هەمیش زانن ک ئەو پویلەیلە ک وەرەو دەیشت رەوانە نەکریان وەنە نەیشت فەرزەنەیلیان بکەفنە جهان بیکاری ک وەگورەی بەرنامەی خوەراک جهانی سەروە نەتەوە یەکگرتگەیل رەسێدە ٣١%، و مەزەنەیلیگ تر باس نزیکەی ٤٠% کەن، وەتایبەت لە ژیر کاریگەری پەتای کۆڕۆنا و پەککەفتن فرووشتن نەفت لە ماوەی پەتاگە.
خراوبوین رەوش ژیانوگوزەرانی رەسیە ئاستیگ ک هیشت فرە لە عراقییەیلە باوەڕ بکەن ک نەفت ئەو گوچان ساحرە نییە ک بیلێد عراق لە زیان ئابووریی دەرچوود. ئەندام ئەنجومەن باڵای نواگردن گەندەڵی لە عراق سەعید یاسین موسا ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: زیاتر لە ٥٠٠ ملیار دۆلار پویل تاڵانکریاگ لە عراق هەس.
لەو کارەیلە ک ئەرا عراقیەیلە خراوە ئەوەسە ک ناو عراق ئەرا چەن ساڵیگە لەناو لیست زیاترین گەندەڵی لە ئاست جهانی وعەرەوی نووسیاگە، و خوەی هالە پلەی١٦٠ لەناو لیست ١٨٠ دەوڵەت لە نشانەیل گەندەڵی، و رێکخراوەگە ئویشێد: ئەو گەندەڵیە ک لە حکومەتەگە بنەو ناگە، بیبەش مەردم لە مافەیل سەرەکییان کەێد جوور وەدەسکەفتن ئاو خواردن پاك یا چەودیری تەندروسی یا کەهرەبایگ ک نەوڕیەێد یا دەرفەتەیل کار وبینای ژیرینەی گونجیاگ.
ئەو کارەگەی تر ک عراقیەیلە لەلی رازی نێەوون ئەوەسە ک ئەو عراقەگ وەرجە بیس ساڵ لە سەردەم دیکتاتۆریەت درچگ، تا باێدە ناو دیموکراتی، بایەت بنەمایل ئاشکرایی و سزادان خوەی قایم بکردیاد تا لە خراوی گەندەڵی وگەندەڵەیل خوەی لابیاتاد، باوجی دیارە ئەوەیش تەنیا خەیاڵیگە، وهەستەیلیگە ک بڕوایی عراقیەیل وە دەوڵەت ودامەزراوەیلی وئیجا ئارامیی شیونێد، ، وەگەرد ئەوەیش گشت چینە سیاسیەگە خاس دەرمانیگ ئەرای نەنووسانن.
ئەو ملیارەیل دۆلار گوما بویە ک بەرهەم ساڵح باسی کەێد ئەوە نشان دەێد ک هەزار ملیار ئومید عراقییش وەژیانیگ خاستر و دەرچگن لە تاریکی وگەرمی وئاویگ فرەتر لە وڵات خاوەن دوو چەم، وپزشکییگ خاستر لە وڵات کندی، وکشتوکاڵیگ بەرهەمدار لە زەویە نەختەگەی گوما بویە.
وە هەژماریگ ئاسان، ئی پویلەیلە بەش دووارە ئاوەدانکردن وڵاتەگە لە بان تا خوار کەێد، وەخاسترین ری وبان و پوڵەیل و دروسکردن تووڕ میتڕۆ و تونێنەیل لە گشت پارێزگایلی، وبیناکردن تاوەرەیل وتەلارەیلیگ بەرزتر لە تاوەر خەلیفە لە ئیمارات، وبیناکردن زیاتر لە ١٥٠ شار نیشتەجیی هەکاتی بەسمایە لە بەغداد، کۆتایی وە قەیران نیشتەجیی لە وڵاتەگە تا هەمیشە تیارێد.
گلەوداین تەنیا چارەکیش لەو پویلەیلە، توانای لەناوبردن بیکاری، و کۆتایی هاوردن مەترسی لاتی و نەداری ودابینکردن دەرفەتەیل کار و گورجەوکردن جوولەی ئابووری دیرێد.
تەنیا چارەکیگ لەو پویلەیلە دوو شار پزشکی وەزیاتر لە هەزار ته‌خت بیمار وە نووترین ئامیرەیل پزشکی وەگەرد ریکارەیل سەڵامەتی جهانی دابین کەێد، ئەو پویلەیلە بەش وازکردن پڕۆژەیگ ئەرا هەر هاووڵاتییگ عراقی وەبایی ٢٥ هەزار دۆلار کەن.
هەڕجەن هێڵ نه‌داری رەسیە نزیکەی چارەکیگ لە خەڵک عراق ک وەخاتر وەدەسهاوردن خواردن رووژانەیان زیان وەخوەیان دوینن، باوجی مه‌رج خوه‌شبینی عراقیەیلە ئەوسا ک ئەگەر یاسا نووەگە جیوەجی کریا، ریکارەیل سەختیگ خوازێد، وگامەیلیگ ئەرا گلەوداین پویلەیل گەندەڵی خوازێد، لەناو وڵاتێگ ک مزهر محمد ساڵح راوێژکار دارایی سەرۆک وەزیران ئویشێد: بڕ قەرزەیل ناوخۆیی و دەرەکیە ک رەسیە زیاتر لە ١١٣ ملیار دۆلار.
مزهر دیاری کرد ک گەندەڵی لە عراق لە وه‌ختێگه ك یاسایل دژوە گەندەڵی هاناوی باوجی جیوەجیکردن لەناوی نیە.
ئەراوە، رخەگە لەناونی عراقیەلیل لەوەسە ک یاسای گلەوداین داهاتەیل گەندەڵی بکەفێدە ناو لیست دریژیگ لە یاسایه‌یل دژوە گەندەڵی بیخود، و تەنیا بوودە بڕیگ قاقەز، و هەرچەون ئەو هەڵمەت شەرمنانه ک حکومەتەگە وەی دواییە دەس وەپیکرد و لەناوی ژمارەیگ لەوانەگ گومان گەندەڵی گەورا وەپیان کریاگە دەسگیر کریان، وەلی هەر تەنیا تکیگە لەناو گوڵەم گەندەڵی.
وەرجە چەن هەفتەیگ، ئەمریکا رێز لە ١٢ کەس لەناو جهان گرد، وەخاتر دەورەیل گرنگیان لە نواگردن گەندەڵی وبتەوکردن پرسیارکردن لە وڵاتەیلیان، لەناویان خانم عراقی زوحا محمد بوی ک جوور وەڕێۆبەر گشتی ئەرا فەرمانگەی پۆیلدان ئەلیکتڕۆنی لە بانک ناوەندی عراقی کار کەێد، و خەڵات پاڵەوانەیل دژایەتی گەندەڵی وەرگردن، ک خوەی خەوەر رووشنیگە لەناو تاریکی گەندەڵی عراقی.
کەسەیل فرەیگ لەلای ئی خەوەرە نەوسیان، وەو جوورەگ باوەت دادوەر حەمزە رازی لە هویریان چگ ک ئەمریکا لە ساڵ ٢٠٠٤ لە قۆناغ دەسەڵات هاوپەیمانی کردەی وەرپرس دەزگای دەسپاکی گشتی و ئاشکرای گەندەڵیەیل لە فەرمانگەیل حکومەتەگە وەبایی ١٨ ملیار دۆلار کرد، باوجی ناچار بوی لە ساڵ ٢٠٠٨ داوای پەنابەری لە ئەمریکا بکەێد تا لەدەس ئەو هەڕەشیلە ک وەریان گرد بواێد.
ئەراوە، پرسیارە گرنگەگە لە عراق ئەوەسە: کی ویرێد بچوود ناو جەنگ کەلتور سیاسی وکۆمەڵایەتی نوویگ ك سیستم گەندەڵی وگەندەڵەیل لەناو بەێد،و تا کۆتایی وەردەوم بوود؟.
