یەڵدا و نەنگە سەرما دە کوردەواری

شەفەق نیوز- شەو چلە، سیەچلە یا شەو یەڵدا دە نام گشت هووزەیل کورد، فرە رێزدارە.

وشەی یەڵدا، وە مانای وە دی هاتن و میلادە.

شەو یەڵدا، ئەڕا خاتر جوغرافیای زاگڕۆس دە نام کوردەیل رێز دیرێ ئوو ریشگ دە رووژژمێر کشت و کاڵ دیرێ.

دریژترین شەو شەوگار زمسانی یا کوڵترین رووژ رووژگار زمسان، ئاخرین شەو سەردەوا یا پاییزە و هە لە جارانەو، کوردەیل ئی شەوە وە نام شەو وەدی هاتن خوەر یا خوەرهەتاو یا هۆەر ناسینە و مێهر یا خوەر یەکێ لە سەمبوڵەیل ئایین مێهرپەرەسی یا میترائیسمە ک هێمانیش دە بڕێ لە رێچە و بیر و باوەڕەیل کوردەیل یارسان و ئێزەدی و کاکەئی ماگەسەێ.

کەلیمەی چل یا 40 ده رووژهه‌ڵات وه گشتی، ئوو دفێشتر ده کوردەواری، رێزدار و موقەدەس بییە.

چلە گرتن زاڕوو و چلەبڕ کردن ک یەکجوور تەڵەزم و نزا و نقاسە ئەڕا یە ک (چلە)، زاڕووێ نەگرێ، یا چلەی دەم‌بەختێ وازەوەو ببێ و وەتی ک چلەی چەکیا شوو بکەێ، چلەنشینی دەورێش و ئەڤداڵەیل، چلەشوور کردن و ئەل چل کردن زاڕوو تازەزا و  ژن زاوەران، چلەنشینی گونابارێ ئەڕا پاک بیین، چلەوانی و نواگیری لە خواردن بڕێ چشته‌یل پێس و گەن و گووتاڵ ئەڕا مرخ و مەلیچ و ئاژەڵ و گیانەوەرەیل، چلەنشینی و نەخواردن گووشت و بڕێ چشت ئەڕا چاکرا کردن و پاکسازی جەرگ و گیان و گیاخوەری کردن و ... گشتێ و گشتێ دخەێگە ویرمان ک چلە‌نشینی لە هەێیەو هە موهم بییە و ژمارەی (چل) چۆچشتێ هە رێز داشتگە و دیرێ.

شەو چلەی گەپ یا سیەچلەی زمسان ک چل شەوە لە شەو یەڵدا دەس دکرێ وەێ. شەو چلە بووچکەڵەیش ک وەێ وتنە (برا بووچکڵەی) ک دە کوردیاتی، وە خاتر یە ک بیس شەو دۆمای یەڵدا، دی دە گەرمیان هەوا دشکێ و زق زمسان لە ملەو دبێگ و زەمین هناس دکیشێگ و گژ و گیا نچیڕە ددەێگ و سەوزڵانی و لیکە خەلیە چووزە ددەێ، ئی چلەیشە ک نیشانەی دۆمازمسان خڵاسەو دبێ، ئەڕا یەسە ک دە رووژژمێر ساڵ و مانگ زمسان ک وەرد (ماڵ ئەو خوار) و (ماڵ ئەو بان) کردن خێڵ و هوووزەیل کورد بەسیاگە، چلەبووچکەگە هە بیس شەو و دە ئەساتیر کوردیاتی وتنا دریژی عمر ئی برا بووچکەڵە هە بیس شەوە و بیس شەو زینگ ماگە.

 ئی دو چلە، هەردۆگێیان دە فەرهەنگ فولکلوور کوردی رێزدار بینە.

دە ئەساتیر و مەتەڵ کوردیاتی لە جارانەو دە کوردەواری وەیجوورە وتنە ک پیرەژنێ هەسە ک  (نەنگە سەرما) هەم لانامێیە و نام هەقانییەگەێ (خاتوو زەمهەریر)ە.

ئی خاتوونە دە شەو یەلدا، دۆد و داخ دبینێ و برا گەپەگەی چلەگیر دبێ و دمرێ، شین و وەی دکەێگ و وەێ و شینەگەی دبێگە وەفر و واران و کڕیوەی سەختێ ک گشت دنیا دگرێگە وەر و ئەڕا یەسە ک دە یەکم رووژ دۆمای سەو یەڵدا، دە ئقلیم و کەژ و هەوای زاگڕۆس، وەفر و واران وشەن و سووز سەرما دیاێ،  ئەوسا یە رازوێنەی کردنە و وتنە ک دە یەکم رووژ دۆمای یەڵدا وەفر و کەڕەمێ و زق و زم فرەیێگ دیاێ و ئمجا ک داخ دڵ خاتوو‌زەمهەریر مرد، جگەجگە ئاسمانە دکپێ و ئارامەو دبێ و ئاسمان لە نوو سا وە دبێ.

دە سێیم رووژ ئەو دۆمای یەکم شینەگەی نەنگە سەرما یانێ دە سێیم رووژ دۆمای شەو یەڵدا،  ئاسمان سا دبێ و هەواگە، جگڵە جگڵە وادەی هاتن وهار ددەێ وە وڵات.

کووکردنەوەی: رودوس فەیلی (مستەفا بەیگی)