فه‌رمانڕه‌وايى ئێڵه‌يل كورد له وڵات فارس
مه‌لا جه‌ميل/ خاك فارس وه‌و هه‌ریم پان و گه‌ورا ئویشنه‌ى ك كه‌فیده چوارچیوه‌ى ئى مه‌رزه‌یله: له‌لاى خوه‌رهه‌ڵاته‌وه شارستان كرمان، له‌لاى خوه‌رئاواوه خوزستان (ئه‌هواز – عه‌ره‌بستان) ، له‌لاى باكووره‌وه شار ئسفه‌هان، له‌لاى باشووریشه‌و كه‌نداو.
ناوچه‌ى ئى هه‌ریمه وه شار شیراز وه‌ناوبانگه‌و شاره‌یل گه‌وراى هه‌ریمه‌گه‌یش ئه‌یانه‌ن: (كازرۆن ، فه‌سا ، داراب ، نه‌یڕیز ، ئیسته‌هبانات ، لار ، بووشه‌هر ، شیراز ، جه‌هرم {گه‌رم} ، ئاباده ، فه‌یرووزئاباد و چه‌ن شاریگ تر) . رويوه‌ر یا مه‌ساحه‌ى ئى هه‌ریمه (148669)كم چوار گووشه‌س ، شوونه‌واره‌یل كویه‌ن فره‌یگ هاله‌تى ك تاریخیان چووگه‌وه ئه‌را سه‌رده‌م (عیلامى ، هه‌خامه‌نشى ، ئه‌شكانى ، مه‌كدۆنى ، ئه‌شكانى په‌رتى ، ساسانى و ئسلامى وه‌ك : ئه‌نزان ، پازارگاد ، ته‌خت جه‌مشید ، ته‌خت تاووس ، نه‌خش رووسه‌م ، ئسته‌خر ، قه‌ڵاى ئێگ )و شوونه‌واره‌یل تر .
وه‌لى له كه‌یه‌وه هووز و ئێڵه‌یل كورد ئى هه‌ریم فارسه‌و له‌وراوه ده‌سڵات په‌یا كردنه‌و بنه‌ڕه‌ت فه‌رمانڕه‌وایى دامه‌زراننه ؟ تاریخ هیمان ئى چشته ئه‌راى ئاشكرا نه‌ویه . كویه‌نترین به‌ڵگه له‌باوه‌ت كورد وڵات فارسه‌وه داشتویمنه‌ى ئه‌یه‌سه : له‌سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى سێیم زایینى (میلادى) له‌شار " پازارگاد " ك ئیسه وه‌پى ئویشن " ئسته‌خر فارس " ، (ساسان) ناویگ مه‌لاى زه‌ره‌ده‌یشتیه‌یل بوى . ژن ئى ساسانه ناوى (رام به‌هیشت) یا (مینا به‌هیشت) بوى ، ساسان كوڕیگ له‌ى ژنه ئه‌راى بویگ و ناوى ناویگ (پاپه‌ك) ، ئى پاپه‌كه وه‌ختیگ گه‌ورا بوى ، كریا سه‌رووك شار (خێر) ك كه‌فیگه كنار ده‌ریاچه‌ى (به‌خته‌گان) و بان ریگه‌ى (سه‌روستان) و (نه‌یڕێز) ئیسه . له‌و سه‌رده‌میشه (گوزه‌هر) یا (گوچه‌هر بازڕه‌نگى) پادشاى (فه‌سا) بوى .
فه‌سا ، قه‌ڵاى چه‌رمگ فره سه‌ختیگ داشت ، ك له‌شكر ئسلام (300) ساڵ دویاى ئه‌وه داگیرى كردن ك له‌وه‌ر چه‌رمگى قه‌ڵاگه ناوى نان (بیچا‌و) . كابرایگ ك ناوى (تیرى) بوى پاسه‌وان قه‌ڵاگه بوى . پاپه‌ك كوڕ ساسان كوڕیگ ئه‌راى بوى ناوى نا (ئه‌رده‌شیر) ، هیمان ئى كوڕه باڵغ نه‌ویگ ك پاپه‌ك باوگى داوا له‌گوزه‌هر كرد بكه‌یگه‌ى قه‌ڵاوان و (تیرى)یش ده‌سمیه‌تى به‌یگ . ئه‌رده‌شیر دویاى چه‌ن ساڵیگ ده‌سڵات په‌یاكرد و بویه دژ گوزه‌هر ، وڵاته‌گه له‌لى داگیر كرد و ناو خوه‌ى نا (پاشا)و تاج پاشایه‌تى ناسه‌ر . ئه‌رده‌وان په‌نجم ، ك ئاخرین شاى تیره‌ى ئه‌شكانى وڵات چیاو عراق عه‌جه‌م بوى نامه‌یگ وه‌ى جووره ئه‌را ئه‌رده‌شیر نویسا :(كابرا ، ت پاد له‌ئاست خوه‌د زیاتر دریژه‌و كردیده . وه‌ده‌س خوه‌د قه‌ور ئه‌را خوه‌د هه‌ڵكه‌نید ئه‌ى كورد ئمایه‌تكریاگ ناو سیه‌ماڵ كورده‌یل ! كى وته‌پید تاج بنه‌یده سه‌رو ده‌س بكه‌یده داگیركردن وڵاته‌یل ؟) .
وه‌ى قسه‌یله ئه‌رامان ده‌ركه‌فیگ ك له‌سه‌ره‌تاى زایین ئێڵه‌یل كورد له وڵات فارس فره بوینه‌و ده‌سڵات داشتنه‌و فه‌رمانڕه‌وایى دامه‌زراننه ، وه‌لى ئه‌رامان ئاشكرا نیه ئایا هه‌خامه‌نشینه‌یل ئى كورده‌یله وه زوور له‌وڵات ماده‌وه هاوردنه‌سه ئى هه‌ریمه‌یله ، یا به‌دبه‌ختى و كوشتن وبڕین بویه‌سه سه‌به‌ب ئه‌وه‌ك كووچه‌ره‌یل كورد جیواز بوون ئه‌را ئى هه‌ریم فارسه ، یا جه‌نگ و مرافه‌ى ناونى داریووش هه‌خامه‌نشین و ئه‌سكه‌نده‌ر بویه‌سه سه‌به‌ب ئه‌وه‌ك كورده‌یل هه‌ریم موسڵ و هه‌ولێر جیواز بكه‌ن ئه‌را ئه‌وه‌ك مقه‌یه‌تیكردن پایته‌خته‌گه‌یان وه ئه‌وان بسپارن ، یا ئه‌و كورده‌یله هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌ك قه‌یریگ له‌بنه‌ماڵه‌یل پاشا تیره (ملوك الگوائف) ئه‌شكانى په‌رتى ، خه‌ڵك (نه‌هاوه‌ند) بوینه‌و روى كردنه‌سه ئه‌ورا ؟...ئبن خوردازبیه ، له كتاو (المسالك و الممالك) ك له‌ده‌وروه‌ر ساڵ (232 ك – 846 ز) نویساسه‌ى ، وتگه : (كورده‌یل وڵات فارس چوار (زه‌م) یا (ره‌م) بوینه..) . مه‌به‌س له زه‌م یا ره‌م (ئیڵ)ه و تائیسه‌یش له‌ناو كورد وشه یا كه‌لیمه‌ى (ره‌مه = ره‌وه) بیگومان ئه‌را گه‌له ئه‌سپ و ماین و قاتر وه‌كار تیه‌یگ و ، وه‌چشت فره تیكڵایش ئویشن (ره‌مه‌كى) . ئمجا ئه‌و چوار ئێڵیشه ئه‌یانه بوین :-
1- ئێڵ حسێن كوڕ گیله‌وه‌یه ، ك ناوى بازه‌نگانى بویه : ئى ئێڵه 14 فه‌رسه‌خ (كه‌یگ 160 كم) له شیرازه‌وه دویره .
2- ئێڵ ئه‌ردام كوڕ جوانا : 36 فه‌رسه‌خ (كه‌یگ 430 كم) له شیرازه‌وه دویره .
3- ئێڵ قاسم شه‌هریار ، ك وه‌پیان ئویشن (گۆریان) و شایه‌ت گۆران بووگ : 5 فه‌رسه‌خ (60كم) له شیرازه‌وه دویره .
4- ئێڵ حسێن كوڕ ساڵح كه‌ناوى (سواران) : دویر نیه سۆران بووگ و 7 فه‌رسه‌خ (84 كم) له‌شیرازه‌وه دویره .
دویاى ئبن خوردازبیه ، وه زیاتر له‌یه‌ك سه‌ده ، ئبن به‌لخى له كتاو (فارس نامه) نویساگه : له رووژگار كویه‌ن كورده‌یل وڵات فارس په‌نج ره‌مه یا ئێڵ بوینه ، هه‌ر ره‌مه‌یگیان 100 هه‌زار حه‌ومه بویه (دیاره مه‌به‌س له " حه‌ومه " خیزان یا ماڵه) ، ئه‌و په‌نج ئێڵیشه ئه‌یانه بوینه : ئێڵ گیله‌وه‌یه ، ئێڵ دێوان ، ئێڵ لۆلۆه‌یل ، ئێڵ كاریان ، ئێڵ بازه‌نگان .
ئه‌و ره‌نگ و گه‌ورایى و هیز له‌شكر فارسه ئى كورده‌یله بوینه ك شماره‌یان یه‌كجارى فره بویه ، وه‌لى له‌سه‌ره‌تاى ئسلام وه‌جاریگ قڕان كریان و په‌خش وبڵاو بوینه جه‌هاناو كه‌س له‌لیان رزگارى نه‌وى بیجگ له كابرایگ ك ناوى (عه‌لك) بویه‌و سه‌ر ئه‌را ئسلام چه‌مانگه‌و دین موسڵمان په‌سه‌ن كردگه‌و تا ئیسه‌یش نه‌ته‌وه‌ى هه‌ر مه‌ندنه ، وه‌لى كورده‌یلیگ ك ئیسه نیشته‌جاى ناوچه‌ى فارسن وهه‌ر له‌ورا ژیه‌ن، ئه‌وانه كورده‌یلیگن ك عه‌زودو ده‌وله‌ى ئال بووه‌یه (بووه‌یهى) له ده‌وروه‌ر ئسفه‌هانه‌وه هاورده‌سه‌یانه شیراز و نه‌ته‌وه‌گه‌‌یان په‌ره سه‌ندگه.
