یەک مەلیۆن بیسەروشوین لە عراق.. سەرنقومکردن دەس دەسەڵات کوڵەو کەێد

وەرجەیە، دەسەی نەتەوە یەکگرتگەیل ک پەیوەندی وە سەرنقومکردن دیرێد، لە تەشرین دویەم گوزەشتە سەردان عراق کرد، و ئی راپۆرت نووە دەرکرد ک ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەرانی کەێد، ک پەنج شەپوول بیسەروشوینی دیاری کرد، و کەفێدە ئەو ماوە ک سەردەم بەعس لە 1968-2003 دەسوەپی کرد، تا رەسێدە ناڕەزایەتیەیل دژوە حکومەت 2018 – 2020.

دەسەگە ١٠ پسپۆڕ مافپەروەری ناودەوڵەتی هاناویان ئەرکیان چەودیاریکردن جیوەجیکردن رێککەفتن ناودەوڵەتی دژوە سەرنقومکردنە، ک نیگەرانی قویل خوەیان لە بڵاوبوین سەرنقومکردن لە ماوەیلیگ جیاجیا نشان دان، و لە فراوانبوین لە سزا قورتاربوین ک وتن: عراق لە یەکەمین ئەو دەوڵەتەیلە بویە ک لەبان رێککەفتنەگە واژوو کرد، باوجی هیمان کار فرەیگی مەنیە.

ئەو راپۆرت نەتەوەییە چەن شیوەیگ ئەرا بیسەروشوینکردن نشان دا، لە مەوقەی رەدبوین لە تەیمانەیل ئەمنی، یا رفیان مناڵەیل، وەتایبەت لەلای کەمینەی ئێزدی ک دویای ئەوەگ دەسدرویژی سێکسی لەبان داڵگەیلیان کریا لەناو سەربازگەیل ریخریاگ داعش پەیا بوین.

وەگورەی دەسەگە، جاروباریش داڵگەیل ناچار بوینە و مناڵەیلیان بخەنە بنکەیل یەتیمەیل دویای گلەوخواردنیان ئەرا عراق تا وەختیگتر ئەرا ماڵ بوەنەیان، وەلێ هەنای چن تا داوایان بکەن، وەپیان ئویشن: ئەو مناڵەیلە دریانە دەس خیزانیگتر، ئەوەیش لەناو توومەتکردن بەشیگ لە فەرمانبەرەیل دەوڵەت.

 راپۆرتەگە لە زوان دەسەگە ئویشێد: سەدان خیزان هیمان کەفتنەسە مینەی کەسوکارەیلیگ ک گومان دیرن لەناو کامپەیل تورکیا یا سوریا یا ئیران بوون، ک لەورا لە جەهان دەیشت وەیەکجاری بڕیانە.

پەنج شەپوول سەرنقومکردن

دویای دەیان ساڵ لە وەردەوەردە و تونوتیژی سیاسی، پسپۆڕەیل دیاری ئەو بیسەروشوینە کردن، جویر گرفتیگ گەورە لە عراق، ک مەزەنەیل فەرمی ئویشن؛ لە ساڵ 1968 لە ٢٥٠ هەزار تا یەک مەلیۆن کەس بیسەروشوین بوینە، و مەهاڵە شمارەیگ هویرد و راسی پیشکەش بکریەێد.

بەعس و سەدام

راپۆرتەگە وتیش: لە سەردەم سەدام، نزیکەی ٢٩٠ هەزار کەس لە عراق و هەرێم کوردستان بیسەروشوین بوین، نزیکەی ١٠٠ کورد هاناویان، جویر بەشیگ لە هەڵمەت جینۆساید سەدام حسێن لە هەرێم کوردستان.

داگیرکردن ئەمریکا

دویەم شەپوول بیسەروشوینی، لە مەوقەی داگیرکردن عراق لە ساڵ ٢٠٠٢ بوی، و ئەوەگ لە پشتی هات تا ماوەی وەرجە داعش.

لەو مەوقە، سوپای ئەمریکا لەلای کەمەو ٢٠٠ هەزار عراقی دەسوەسەر کرد، و لەناو ئی شمارە، ٩٦ هەزار کەس لەناو زیندانەیل لەلای ئەمریکا و بەریتانیا بوین.

 وەگورەی دەسەی نەتەوەیی، قسە هەس گوایە کەسەیلیگ وەبی فەرمان دادوەری دەسگیر کریانە، چوینکە دەسیان لەناو کارەیل یاخی بویە، و بڕیگیش لە مەدەنیەیل لە مەوقە و شوین نەگونجیاگ بوینە.

سەردەم داعش

راپۆرتەگە وتیش؛ مەوقەی خەلافەت داعش لەبان شوینەیل فراوانیگ لە عراق، رفیان و بڕە کوشتن سەربازەیل عراقی و هیزەیل ئەمنی بوی لەناوبەین 2014 تا 2017.

وتیش: رەوشەگە هەنای هیزویل حەشد شەعبی ئۆپراسیۆن سەربازی ئەرا گلەوداین گەورە شارەیل بەدەس داعش وەشیوەیگ گەورەتر بەدەو بوی، ک هەزاران لە عەرەو سوننە بیسەروشوین بوین، فرەیان پیاو کوڕ گەنج بوین.

ناڕەزایەتیەیل تەشرین

دویاترین شەپوول لە سەرنقومکردن، راپۆرتەگە وت: لە مەوقەی خوەینشاندان عراق لە  2018 تا 2020 بوی، هەنای هەزاران کەس وە ناڕەزایی لەبان گەندەڵی داوەزیانە ناو جادەیل.

 لەبان ئەوە، دەسەی نەتەوەیی گاڵ حکومەت دا رەفتاری وەگەرد تاوانەیل سەرنقومکردن سەختەو بکەێد، و ستراتیژیگ گشتگیر دانەێد ئەرا مینەکردن و لێکۆڵینەوە لە گشت بیسەروشوینییگ، و فراوانکردن لێکۆڵینەوەی پزشک دادوەری.

وەگورەی راپۆرتەگە، بایەتە عراق وەکوتپڕ تیمەیلیگ سەروەخوەی دروس بکەێد تا وە هویردی بنووڕێدە لیست گشت شوینەیل بەندیکردن وەگەرد ناو گشت دەسوەسەرکریاییگ، و ئاگادارکردن کەسوکاریان وە شوینیان، وەگەرد ریکارەیل یاسایی و داودوەری ئەرا جیوەجیکردن خوازینەیل قوربانیەیل و مافیان.

نەتەوە یەکگرتگەیل لە راپۆرتەگەی داوا لە عراق کرد ئەو قسەیل وەردەوامە ک باس دەسوەسەرکردن ژیروەژیر کەن دیاری بکەێد، و بایەتە دەسەیگ سەروەخوەی دروس بکەێد تا بکەفنە شوین راسیەگە، تا بڕەسنە بندروس شوینەیل دەسوەسەرکردن ژیروەژیر.