کولێان و ئاگر لە عراق.. وەرگری شارستانی قسەی خوەی لەی باوەتە کەێد

عراق وەتایبەت وەرد هاتن وەرز تاوسان و بەرزی پلەی گەرما، رویداو ئاگر فرە وەخوەی دوینێد، کە لە شوینە بازرگانی و پیشەسازییەیل و لە باڵەخانە و دامەزراوە فەرمییەیل رویدەێد و زیانە مادییەیلیش ساڵانە رەسێدە ملیۆنا دۆلار بیجگە لە زیانەیل مرۆڤ.

 چەن شار و ناوچەیگ عراق لەماوەی ئی هەفتە لەناو ئەو ناوچەیلە توومار کریاس کە پلەی گەرمایان بەرزترینە لە جەهان، کە رەسێدە ناوەین 48.6 تا 50 پلەی سەدی، لەوانە (عمارەر ناسریە، رغاعی، بەسرە الحسێن، فڕۆکەخانەی ناودەوڵەتی بەسرە، فاو، کەربەلا).

 وەرانەور ئەوە، وەڕێوەبەر ڕاگەیانن دەسەی کەشناسی عراق، عامر ئەلجابری، راگەیان کە “مەزەنە کریەێد پلەی گەرما لە وەرز تاوسان لە 50 پلە رەد بکەێد، هاتێ بڕەسێدە 52 پلەی سەدی، هەکاتی پارەکە ”.

 وەرجەیە لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: "وڵات کەفتیەسە داوەزیان گەرمی و لە ژیر رووشنایی ئەو کەمی پلەی گەرمیە بانوخوار کەێد ".

 گەرمی و ئاگر

 وەگورەی قسەی وەڕێوەبەر ڕاگەیانن وەرگری شارستانی لە پارێزگای نەجەف، عەلی تەویج، “وەگەرد بەرزەوبوین پلەکانی گەرما، ریژەی رویداوەیل ئاگر فرە بەرزەو بوود”، داوا لە هاوڵاتیەیل کرد گرنگی “پابەندبوین وە ریکارەیل بیوەیی و مقیەتبوین ئەرا دروسکردن ژینگەیگ بیوەی ئەرا خوەیان و خیزانیان”.

 لەباوەت ئەو ریکارەیلە کە بەشدارن لە کەمکردن  دیاردەی تەشەنەسەنین رویداوەیل ئاگر، تەویج لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: “بایەسە هاووڵاتیەیل ئامێر ئاگرکپەوکردن لە ماڵ و ماشین و شوین کار بیاشتوون، و بایەسە بزانن چوین  مەوقەی رەفتارکردن وەرد رویداوەیل وەکاری بارن”.

 وتیش: بایەسە پابەندی ریکارەیل بیوەییش بوود وە گرنگیدان وە کەرەستە کارەباییەیل و بڕین کارەبا لە وەخت دەرچگن لە ماڵ و شوین کار و بارنەکردن یەک خاڵ کارەبایی، یەیش بیجگە لە هاوکاری هاووڵاتەیل وەرد وەرگری شارستانی لە سەرەتای هیزگردن ئاگرکەفتن و بەڵەیدان نزیکترین خاڵ کە شوین رویداوەگە دیاری کەێد تا تیمەیل وەزوی پەیای بکەن و وەپی بڕەسن .”

 سروشت و قەوارەی ئاگرەیل

 لەلای خوەییش،  وەڕێوەبەر بەش ڕاگەیانن لە وەڕێوەبەرایەتی گشتی وەرگری شارستانی، نەواس سەباح، دووپات کردە کە “وەڕێوەبەرایەتی وەرگری شارستانی شمارەی ئاگرەیل لە ماوەی 5 مانگ گوزەشتە وە (5544) رویداو ئاگرکەفتن هەشمار کردگە، وەگەرد ریژەی کەمەوبوینی لە ساڵەیل گوزەشتە لە 44% رەد کردیە لە ئمساڵ 2024 لە خود ماوەگە”.

لەباوەت مدووەیل ئی  کەمبوینە ئەرا ئاژانسگە ئاشکرا کرد کە “وەڕێوەبەرایەتی وەرگری شارستانی بڕیگ ریکار یاسایی ریگرەی لە ئەو کەسەیلە جیوەجی کرد کە سەرپیچی لە ریکارەیل بیوەیی کەن کە لەلایەن وەڕێوەبەرایەتی وەرگری شارستانییەو دەرچگە وەگورەی یاسای وەرگری شارستانی شمارە 44 لە ساڵ 2013، کە نزیکەی (72,144) وەشکین ناوخوەیی لە کەرت حکومی و تایبەت جیوەجی کریا.”

 لەباوەت ئەو پارێزگایایلە 

لە عراق کە فرەترین رویداوەیل ئاگر هاناویان، سەباح ئاشکرا کرد کە “شمارەی رویداوەیل ئاگرکەفتن پەیوەندی وە شمارەی بینا و بازاڕ و شمارەی دانیشتگەیل دیرێد، تا ئەوەنە ناوچەیل نیشتەجیبوبن زیاتر قەرەباڵغ بوون و لەناو یەکتر بوون، سەرپیچی بیوەیی و مەرجەیل  وەرگری شارستانی زیای کەێد”.

 ئەراوە بەغدای پایتەخت و هەردوگ لاگەی (مەرخ و رەسەفە) لە روی ریژەی دانیشتگەیل و بینا و دامەزراوە حکومییەیل و کەرت تێکەڵا و کەرت تایبەت بەرزترینن، ئەراوە لەلای ئیمەو ئەوبانە لەو پارێزگارەیل لە شمارەی رویداوەیل جویراجویر”. 

 لەباوەت ئەو زیانەیلە کە لە ئەنجام رویداوەیل ئاگرکەفتن رەسن، وەڕێوەبەرایەتی وەرگری شارستانی "لەو روانگەیەو تەماشای رویداوەگە نیەکەێد، بەڵکم زیاتر نووڕێدە بەهای ئەو چشتەیلە کە ڕزگاری کریەن ئەگەر تیمەیل وەرگری شارستانی دەسیان لەناوی نەویاتاد."

 لەباوەت وەدویاچگن ئەرا مدووەیل ئاگرکەفتن، وەڕێوبەرایەتی وەرگری شارستانی پەیوەندیدار نییە، بەڵکم یە کار بەڵگەی دادوەریە کە دیاریکردن مدووەیل  رویداوەیل ئاگرکەفتن کار ئەوانە وەگورەی یاسا” .

 جی باسە کە محمد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرەیل عراق، لە 16ی حوزەیران، رینمایی دا لێکۆڵینەوە لە بەشیگ لەو ئاگرکەفتنەیلە بکەن کە لەی دویاییە رویدا، داوا لە هیزەیل ئەمنیی کردگە کە “لێکۆڵینەوە تەواو بکەن و گشت ریکارەیل مقیەتبوین و ریکارەیل ڕیگریکردن لە رویدان ئەو جویرە رویداوەیلە وە زوورکردن وەبان ریکارەیل بیوەیی گشتی” وەگورەی بەیاننامەیگ کە لەلایەن نووسینگەگەیەو بڵاو کریا و ئاژانس شەفەق نیوز بڵاوی کرد.