كتاويگ کە دووارە خوەنستن لە جەنگ و بیناکردن دەوڵەت کەێد: ٤ فاکتەر ئەرا فامستن لە عراق و ٥ ستراتیژی ئەمریکی

راپۆرتیگ پەیمانگای تەکنەلۆجیای ماساشوستس، کە ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەردانی کردیە ئویشێد؛  کتاوەگەی پیتەرسن هویردەکارییەیل ئۆپەراسیۆنە سەربازییەیل و داینامیکی سیاسی لە عراق خەێدە روی، و رووشنایی نوو خەێد بان سەختیەیل بیناکردن دەوڵەت.

 یەکەم: لە راپۆرتەگە دەسنشان کەێد کە دەسەواژەی "تەم جەنگ" گوزارشت لە ئاژاوە و نادڵنیایی کەێد لە بەرەکیل جەنگ، ئویشێدیش فرەجار ئایەمەیل نیەتوەنن ئەوە بفامن کە لە دەورگردیان چە روی داگە تا کەفێدە دیریگ.  وتیش: ئیسە ئاشکراکردن زیاتر لەباوەت جەنگ عراق دەرکەفتگە.

 لە راپۆرتەگە باس ئەوە کەێد کە پیتەرسن، مامووستای زانستە سیاسییەیل لە زانکۆگە، هویرد نووڕێدە ئۆپەراسیۆنەیل جەنگ لە بەرەیل و داینامیکی سیاسی و کاریگەرییە درویژماوەیل.  لە راپۆرتەگە ئویشێد: ئەمریکا لە ساڵ 2003 دەسکردە جەنگ عراق دەستپێکردووە و لە ساڵ 2011 وە فەرمی کۆتایی وەپی هاورد، بەڵام پیتەرسن رەوشەیل عراق تا ئمڕوو شیەو کەێد و لێکۆڵینەوە لەوە کەێد کە ئایندە چە ئەرا ئی وڵاتە وەدویای خوەی تیەرێد.

 وەگورەی راپۆرتەگە، پیتەرسن دە ساڵ توێژینەوە ئەرا کتاوەگەی وەسەر بردیە، و 4 فاکتەر سەرەکی دەسنشان کردگە، تا رەوش عراق بفامێد.

یەکەم لەو فاکتەرەیلە، وەگورەی راپۆرتەگە، ئەوەسە کە لەشکرکیشی ئەمریکا رەوشیگ چەواشە و نادیاری پلەبەند ناوەین هیزەیل شیعە و سوننە و کوردییە دروسکرد.

دویەم لەو فاکتەرەیلە ئەوەسە کە، لەی هەلومەرجە، گرووپگەلیگ کە تیکەڵەیگ لە میلیشیا و هیز سیاسی و گرووپە ئاینییەیل لەخوەی گردیە هاتنە وەرەو و دەس نانە بان توخمەیل ئەو دەوڵەت نووە کە ئەمریکا تەقەلای دامەزریانی دا.

 لەباوەت فاکتەر سێیەمیش، وەگورەی راپۆرتەگە؛ لەنزیکەیی ساڵ ٢٠١٨، هیزە شیعەیل زاڵ بوین و پلەبەندی دامەزرانن و لەژیر ئی هەژموونە تونوتیژی تائیفی کەم کرد.

 چوارەم: لە راپۆرتەگە هاتگە، ئەو ریخریاگەیلە کە ساڵان فرەیگ دامەزریاوێن، ئیرنگە تاڕادەی فرەیگ وەرد دەوڵەت عراق یەکگردنە.

 لە ڕاپۆرتەگە وتیش: پیتەرسن رەسیەسە ئەو باوەڕە کە دوو چشت لە جەنگ عراق هەس کە وە تەواوی قەدریان نیەزانیەێد، یەکەمیان ئەوەسە کە تا چەن ستراتیژی ئەمریکا وە رەدبوین وەخت لە وەرانوەر ئاڵشتکردن رەوشەگە فرە جیاواز بویە.

 راپۆرتەگە لە زوان پیتەرسن نویساس “یە یەک جەنگ نەویە بەڵکم جەنگیگ جیاواز و وەردەوام بوی، ئیمەیش لەلای کەمەو ٥ ستراتیژیم لە لایەنی ئەمریکاو داشتیمنە.”

لە راپۆرتەگە ئاشکرا کەێد کە لە وەختیگ ئامانج ئاشکرای فرەیگ لە وەرپرسەیل ئەمریکی بیناکردن دیموکراسییگ سەرکەفتگ بویە لە عراق، تونەڕەوی ناو کۆمەڵگەی عراقی بویەسە مدوو دروسبوین ململانێی سەربازیی زیاتر، لە ناوەین گروپە ئایینی و نەتەوەییەیل، هەر ئەراوە ستراتیژی سەربازی ئەمریکا وەگەرد پەرەسەنین ئی ململانێ فرەلایەنەیە نەگونجیا.

 راپۆرتەگە لە زوان پیتەرسۆن وتیش؛ وەڕاسیەو لە عراق بویە کە  “چشتیگ ئەمریکا و خوەرئاوا لە سەرەتاوە نەفامستنە، ئەوە بویە کە تا چەن ئەوەنە بایەسە ململانێیگ ئەرا هەژموون ناوەین شیعە و سوننە و کورد، و لە وەختیگ ئەمریکا لەو باوەڕە بوی دەوڵەتيط دروس كەێد، دەوڵەت فشار خەێدە بان کۆمەڵگا و چوودە ناوەو، بەڵام ئەوە کۆمەڵگا بویەکە میلیشیایلی دروسکرد و دەس نابان دەوڵەت.”

پیتەرسن وتیش: مرۆڤەیل هەناێ پاڵنەر ئەرایان دروس بوود کە لەلای خوەیانەو  گروپەگەیان لە شوینیگ گونجیاگ نییە لە پلەبەندی و ئەوەیش هەس ناڕەزاییە و لەلای منەو ئەوە تەنیا سروشت مرۆڤە.

 لە ڕاپۆرتەگە وتیش؛ پیتەرسن ساڵانیگ چەوی کەفتە ئەو کەساەیلە کە لە وەخت جەنگ لەلان زەوی لە عراق بوین، لە ئەندامەیل سوپای ئەمریکا تا یاخیبویەیل وەرین تا عراقییە ئاساییەیل، هەمیش داتایل تایبەت وە ململانێەیل زە قەوارەیگ بفراوان شیەوکردگە.

راپۆرتەگە لە زار پیتەرسن نویساس "تا دویای 6 یا 7 ساڵ لە جیوەجیکردن ئی شیوازە ئەنجام باوەت عراق نەفامستم".

 وەگورەی راپۆرتەگە، یەک راسی سەرەکی هەس لەباوەت عراق کە کاریگەرییگ فرە لەبان ڕەوت جەنگەگە داشتیە، ئەوەیش ئاشکرا کەێد کە سوننە نزیکەی 20% یا کەمتر لە دانیشتگەیل وڵاتەگەن، بەڵام ئەوان لە روی سیاسیی باڵادەس بوین وەرجە ئەوەگ ئەمریکا دەس وە لەشکرکیشی سەربازی بکەێد، وتیش؛ دویای ئەوەگ ئەمریکا وەرد دیکتاتۆر وەرین سەدام حسێن رمان، دەرفەتیگ ئەرا زۆرینەی شیعە دروس کرد تا دەسەڵاتیگ زیاتر وەدەس بارێد.

پیتەرسن ئویشێدیش؛ دەوڵەتەیل ئویشن "دیموکراسی وەدەس تیارن و لە روانگەی تاکەکەسیەو هویرەو کەن، بەڵام چشتەیل وەو شیوە نەکفتنە ری".  وتیش: ئەوەگ رویدا ئەوەس کە وەدرویژایی ساڵەیل ریخریاگە شیعییەیل بوینە هیز باڵادەس، ئیسەیش سوننە و کورد لە بنەڕەت ملکەچ بوین لەناو ئی دەوڵەتە شیعە باڵادەسە، بیجگە لەوەسش پیتەرسن وت “شیعەیل لە رێکخستن تونوتیژی لە شوینەیل سوننە، ئەوان زۆرینەن.  "ئەوان لە ری بوین بۆ بردنەوە".

راپۆرتەگە لە کتاوەگەی پیتەرسۆنەو خوەنستیە کە یەکەی ناوەندی دەسەڵات میلیشیای سیاسییە، کە لەلان بنەمای ناسنامەی نەتەوەیی و ئایینی دامەزریاس و لەناویان ریخریاگ بەدر کە ساڵانیگ لە ئیران وەشیوەیگ پیشەیی مەشق و ڕاهێنان کەێد، و ریبەر عراقی، بەڕێز موقتەدا سەدر، توانای ئەوە دیرێد چەکدارەیل شیعە بڕانێد لە ناو ئەو دوو ملیۆن کەسە کە لە گەڕەک لاتەیل شار سەدر ژیەن، لە راپۆرتەگە دەسنشان کەێد کە هویچ میلیشیایگ سیاسی نەخوازیە پشتیوانی لە دامەزریان حکومەتیگ هازدار فرە نەتەوەیی بکەێد.

وە قسەی پیتەرسن، ئەوان "ئی رەوش لاوازە وەدڵیان بوی"، وتیش: لە وەختیگ ئەمریکا خوازیە دەوڵەتیگ نوو عراق بچنێد، ئەوەگ ئیمە کردیمنەی زەمینەیگ سازیمن کە چەن میلیشیایگ گەورەی شیعە ڕێککەفتن وەردیەک بکەن".

راپۆرتەگە وتیش: ئی داینامیکیە واتە کە ئەمریکا ناچار بوی چەن جاریگ ستراتیژییە سەربازییەیل ئاڵشت بکەێد کە ئەو ٥ ستراتیژییە کە پیتەرسن دەسنیشانی کردگە بریتین لە: ئاشکرایی- چەسپیان بیناکردن (CHB)، دویەم، سەربڕین، سێیەم، گردەوکردن مەردم، چوارەم، یەکسانی، و پەنجەم: بەشداریکردن لە جەنگ.

بیجگە لەوەیش لە راپۆرتەگە هاتیە کە ئەو کتاو نووە ئافەرین فرەیگ لەلایەن توێژەرەیل بوار سیاسەت دەیشت وەرگردیە.  راپۆرتەگە لە زوان پۆڵ ستانیلاند، زانای سیاسی لە زانکۆی شیکاگۆ نویسان کە کتاوەگە "داهێنەر فیکری وەگەرد گرنگیدانیگ هویرد وە داینامیکی بان زەوی" تێکەڵ کەێد و "خوەنستیگ خاس و لەبان ئاست کەڵەکە لەباوەت سیاسەت بڕە پێشبڕکێ لە عراق”.  وتیش: ئی کتاوە بایەسە بخوەێد ئەرا هەر کەسیگ کە ئارەزوو جەنگ ناوخۆ، سیاسەت دەیشت ئەمریکا، یا سیاسەت بیناکردن نەتەوەی تونوتیژ دیرێد.

ئەڵگەردان: ئاژانس هەواڵی شەفەق نیوز