"دیپلۆماسی ئاو" ئیرانی زەوی لە هەرێم کوردستان هشکەو کەێد و ماسی کوشێد

شەفەق نیوز/ ماوەی سێ دەیە عراق قەیران ئاو وەخوەی دوینێد، کە ساڵ وە ساڵ تونتر و سەخترەو بوود، بەڵام لەی ساڵانەی دویاییە وە تایبەتی لە ساڵ ٢٠٢٠ەو رەسیەسە لویتکە، کە ئاست ئاو لە چەمەیل سەرەکی و لقەیلیان، بەنداوەیل، کەم کردگە تا ئاستیگ رخدار، لەوەر ئەو “جەنگ ئاوەو کە. لەلایەن وڵاتەیل بان ئاوەگە، بیجگە لە کەمەوبوین وەرچەویگ لە واران.

لە دەورگرد هەرێم کوردستان، قەڵادزێ کەفێدە بان چەم زاب بویچگ کە سەرچەوەگەی لە ئیران هوساسر بەڵام شمارەی دانیشتگەیل ناوچەگە کە نزیکەی ٩٠ هەزار کەسە وەدەس کەمی ئاو ناڵن.

قەڵادزێ کە وە تەپەیل دەور دریاس، تەنیا نزیکەی ٣٠ کیلۆمەتر لە سنوور ئیرانەوە دویرە،  زاب بویچگ ری خوەی دووڵەگەو کەێدەو، کە وە زەوییە کشتوکاڵییەیل و هەمیش گوڵەم ماسی دەورە دریاس.

ئاو چەمەگە ئەرا نووشین و و ئاویاری وەکار هاوریاس، بەڵام ئاڵشتبوین کەشوهەوا و نیاز ئیران ئەرا دروسکردن بەنداویگ لە نزیک سنوور وەرد عراق، وە قسەی عراقیەیل بویە مدوو کەمەوبوین ریژەی ئاوەگەی وەشیوەیگ وەرچەو.

ویرانکردن ژینگە

 ئەندازیار مارڤ کەریم (٤٠ ساڵ) ئەرا ئاژانس فرانس پرێس قسە کرد کە سەرقاڵ وەڕێوەبردن پڕۆژەیگ پاکەوکردن ئاوە لە قەڵادزێ، کە وت: “رووژانە چەودیاری ئاست ئاو ناو پڕۆژە کەیمن، وەشیوەیگ گشتی هەس وە داوەزیان ئاست ئاو کەیمن کە وەچەو دیارە، و نزیکەی ٨٠% بویە و یەیش بویەسە مدوو فەوتیان ژینگەی ناوچەگە”.

وتیش: جاران ئەو چەمە ساڵانه هەفت ملیار مەتر سێجا ئاو ئەرا هەرێم کوردستان هاوردیاد،  بەڵام لە ساڵ ٢٠١٧ەو ئاست ئاو دەس وە داوەزیان کردگە، دویای ئەوەگ ئیران “بەنداو کۆلسە” دروسکرد، یەیش بویە مدوو “گیچەڵ ئاو نووشین و کێشەی ژینگەیی لە ناوچەگە، کە بەشیکیان کاریگەری وەبان گوڵەمەیل ئیوەتکردن ماسی و ئاو ژیر زەوی بویە”.

 لە تاوسان بن زاب بویچگ وە شوینیگ گەورە دەرکەفت کە تەنیا سان چەرمگ بویچگ لەناوی دیار بوی.

تا ئاو نووشین ئەرا خەڵک قەڵادزێ دابین بکەێد، وێستگەی پاکەوکردن ئاو کە وەدەس کەریمەو وەڕیەو چوود، بەنداویگ بویچگ دروسکرد کە نیەیلێد ئاوەگە بچوود.

بەڵام "کوالیتی ئاو جویر جاران نەمەنیە"، وتیش:  کەرەستەی زیاتر خوازیمن ئەرا پاکەوکردن ئاوەگە تا بیوەی بوود ئەرا نووشین".

 دیپلۆماسی ئاو

وەگورەی ڕاپۆرت نەتەوە یەکگرتگەیل، عراق کە هشکەساڵی سەخت و پلەی گەرمی بەرز و کەمی واران وەخوەی دوینێد، لە رز پەنج وڵات جەهانە کە فرەترین کاریگەری ئاڵشتبوین کەشوهەوا هابانیان.

بەڵام لە قەڵادزێ وەتایبەتی، دیپلۆماسی ئاو لەوەر رووشنایی رەوشەیل کەشوهەوای سەخت ناوچەگە کەفێدە وەر ناکۆکی و گرژیی ناوچەیی حەتمی.

چەم زاب بویچگ کە لقیگ لە چەم دیجلەس، لە ئیرانەو سەرچەوە گرێد کە وەخود شیوە وەدەس هشکەساڵییەو ناڵێد.

لە تاوسان ساڵ ٢٠٢٣، دەزگای کەشناسی لە پارێزگای ئازەربایجان خوەرئاوایی ئیران کە هاوسنوورە وەرد عراق، دووپات کرد کە زیاتر لە نینەی رووبەر زەوییەگەی “هشکەساڵییگ فرە سەخت” وەخوەیەو دوینێد.

بنفێشە کینوش، توێژەر لە پەیمانگای کرۆک لە زانکۆی نۆتردام ئەمریکی، ئەرا ئاژانس فرانس پرێس وتیە: وەگەرد دروسکردن چەن بەنداویگ لە ساڵەیل نەوەتەیلەو، “ئیران لە ساڵ ٢٠١٧ ئەوە زانست کە هیمان نزیکەی دوو وەبان سێی بەنداوەیلی لەدەسی چوود ئەرا عراق، و یەیش بوودە مدوو کەمەوبوین ئاو لە ناو ئیران تا ساڵ ٢٠٣٦”.

ئەراوە ئیران زیاتر لە 100 بەنداو نوو دروسکرد "تا ئەو ئاوەگ وەرەو عراق چوود ئەرا خوەی گلەو بەێد".

 ئیرنگەیش بەغدا کەفتیەسە فتراق ئەوە کە تەهران هاوپەیمانە سەرەکییەگەی رازی بکەێد کە ئاوەگە وەگەردی بەشەو بکەێد.

بەڵام ئیران “گیچەڵ ئاو کردیەسە کاریگ لاوەکی لە چوارچیوەی گفتوگۆ جیۆپۆلەتیکییە فراوانەیل ناوەین دوو وڵات”.

ئەو توێژەرە ئاشکرا کەێد کە هەر پیشکەفتنیگ لە چارەسەرکردن ئی پرسە وە مەرج دانوسەنین سیاسی و جیۆپۆلەتیکی بەسیاسەو وەگەرد ئەو پرسەیل، کە هەم وەرد بەغدا و هەمیش وەرد هەرێم کوردستان وەردەوامە.

ئەرا نموونە لە مانگ تشرین دویەم ٢٠٢٣ ئیران بڕیاردا بەشیگ لە ئاو چەم زاب وەرەو عراق ئازاد بکەێد تەنیا ئەرا کەمەوکردن بڕیگ گرژی وەگەرد حکومەت هەرێم کوردستان”.

ئەو پسپۆڕە وتیش  "وەدڵنیاییەو مدوو سیاسی لە پشت ئی گامەیلە بویە، بیجگە لە رەچاوکردن ژینگەیی و مدووە مرۆییەیل ترەک" وە نووڕین "گرنگییگ ژیانی ئەرا ئیران وە دویرکەفتن لە هەر ژاوەژاویگ گەورە لەبان سنوورەیلی".

ماسی لەناو دەێد

کۆچەر جەمال، وەڕێوەبەر بەنداوی دۆکان کە، دووپات کەێد کە “بڕیان ئاو لەلایەن ئیرانەو کاریگەری وەبان ئیمە نییە”، بەڵکم تەنیا وەبان ناوچەیل باکوور بەنداوەگە دیرێد کە دیارترینیان قەڵادزێ و رانیەن.

ئویشێد؛ ئاست ئاو بەنداوەگە ئمساڵ وەچەو ساڵ گوزەشتە بەرزەو بویە، لە ئەنجام ئەو بڕە وارانەیلە لە زمسان و وەهار.

 بەکر بایز (تەمەن 59 ساڵ) قایمقام قەڵادزێ، ئویشێد: “گیچەڵ وەڕێوەبردن ئاو لە بنەڕەتی سیاسییە”، ئاشکرا کەێد کە “کەفێدە دەس دەسەڵاتەیل حکومەت فیدراڵی، نەک حکومەت هەرێم”.

دیاری کەێد: لەوەر ئەم هوکارە تەقەلایل پەیاکردن چارەسەری هەمیشەیی ئەرا قەیران وەرد ئیران هاوسا، تا ئیسە نەڕەسیەسە سەرکەفتن.

 وتیش:  جفتیارەیل ئاو ئەرا ئاویاری بووسانەیل نەیرن، و ماسی ئیوەتکەرەیل زیان وەپییان رەسیە، کە “200 گوڵەم لە بڕ 257 گوڵەم لە ئەنجام بڕیان ئاو لە لایەن ئیرانەو زیان کەورەیگ وەپییان رەسیە”.

عەلی حسێن (50 ساڵ) لە کەنار چاڵ گەپیگ لەناو زەویەگەی نیشتیە، نووڕێدە بولدۆزەریگ کە لە زەوییە سەخت و خەڕگین پڕ لە سان کەێد ئەرا قویلکردن بیرەگە لەناو زەویەگەی تا بتوانێد بڕەسێدە ئاو ژیر زەوی و کێڵگەی ماسییەگەی رزگار بکەێد.

 ئویشێدیش "یە سێیەم رووژە وەدەس داوەزیان ئاست ئاو ناڵیمن"، وتیش: "هەناێ ئاوەگە داوەزێد و ئاو گوڵەمەگە ئاڵشت نەکریەێد، ئاوەگە گەرمەو بوود، یەیش ماسیەیل کوشێد کە ئاو سەرد خوازن."

هوشداری دەێد لەوە کە مرداروبوین ماسیەیل زیانیگ دارایی رەسنێد کە لە ١٣ هەزار دۆلار کەمتر نییە.

جفتیار عومەر محمد (48 ساڵ) بولدۆزەرەگە رانێد و ئویشێد "گشت کشتوکاڵەگانمان لەوەر ئاویاری کەمەو شکست هاوردنە".

وتیش: "ئەگەر ئاو ئەرا ئاویاریکردن  بەرهەمەیل نەوود، دی هشکیەو بەێد"، وتیش: "یەکیگ لە هاوسایلم بامیە کاڵیە و یەکیگیش کاڵەک کاڵیە، هەردوگیان هشکەو بوینە".