کاربۆن بەرگەوای عراق پووشێد... پلان رزگارکردن وەردەوامە

شەفەق نیوز - بەغداد

دەردان کاربۆن سەختییگ جیهانی وەرچەو دروس کەێد، چوینکە گاز کاربۆن هاناوی جویر دووانەی ئۆکسید کاربۆن (CO2) خەێدە بەرگەوا.

دەردان کاربۆن لە ئەنجام چالاکییە جویراجویرەیل ئایەم دروس بوود، جویر سزانن سووتەمەنی سەنگی ئەرا بەرهەمکردن وزە و هامشوو و پیشەسازی. ئی دەردان گاز ژەهراویە وە پلەی یەکەم وەرپرسن لە گەرمبوین جیهان و ئاڵشتبوین کەشوهەوا.

هاتێ دیارترین مدووەیل دەردان کاربۆن و پیسبوین فرەیگ لە عراق دراوردن نەفت و سزانن جیماگەیل نادروس بوود.

لەو چوارچیوە عومەر عەبدولەتیف شارەزای ژینگە ئەرا ئاژانس شەفەق  نیوز دووپات کرد کە "عراق وەدەس پیسبوین و دەردان کاربۆن فرەیگ ناڵێد".

عەبدولەتیف ئاشکرا کرد کە "ئەو میکانیزم و شیوازەیل نادروسە کە لە سزانن جیماگەیل وەکار هاوریانە، و ئەو پیسبوینە وەمدوو مۆلیدە ئەهلییەیل و کارگەی قیر و کارگەیل دەرمانسازی و ئەوانەی ترەک دروسبویە، کاریگەرییگ ئاشکرا لەبان ریژەی بەرزی دەردان کاربۆن و ئاڵشتبوین کەشوهەوا و بەرزەوبوین پلەی گەرمی لە عراق لە ساڵەیل گوزەشتە داشت".

لە راپۆرتیگ کە یەکەی توێژینەوەی وزە کە بنکەگەی لە واشنتۆنە، دەرکەفت کە لە ساڵ گوزەشتە ریژەی دەردان کاربۆن لە پەنج وڵات عەرەبی زیایکردگە، لەناویان عراق، کە پلەی سێیەم وەدەس هاورد و ریژەی دەردان کاربۆن وە 342.8 ملیۆن تۆن مەزەنە کریەێد.

لەلای خوەییش، وەزارەت ژینگە باوەت ڕی راپۆرتە رەتکرد ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز و وە دەسپیچگ بنەچەی نادیار و کەمی سەرچەوەی زانستی ئەرا چەسپانن ئەو ریژە کە لەناوی هاتگە. 

لوئەی موختار، قسەکەر وەزارەتەگە وت: "عراق دەسکردگە وە جیوەجیکردن گامەیل نوویگ ئەرا نەهیشتن دەردان کاربۆن و کەمکردنی ئەرا نزمترین ئاست".

وتیش: "ساڵ گوزەشتە عراق کۆمپانیای ئابووری کاربۆن دامەزران، کە ئەو پڕۆژەیلە وە گلەوداین ژینگەیی و ئابووریی ئەرێنی جیوەجی کەێد". وتیش: "کۆمپانیاگە تەقەلا دەێد پڕۆژەیگ بەرهەمبارێد کە پشت وە وزەی پاک بوەسێد و تەکنەلۆژیایەیل کەمکردن دەردان گاز ژەهراوی لەوەرچەو بگرێد".

وتیش: "کۆمپانیاگە وە زویوەزوی وەرەونوا چوود، دویای ئەنجامدان یەکەمین کۆنفرانس ئابووری کاربۆن، کە کۆمپانیا ناوخۆیی و ناودەوڵەتییەیل بەشداری لەناوی کردن، لەو ماوە یاداشتنامەی لەیەکفامستن واژووکریا کە بەشدار بوود لە بەرزکردن ئابووری نیشتمانی و بەدەستهێنانی گەشەپیدان وەردەوام".

ئاشکرا کرد کە "گشت کەسیگ لە جیهان شوینپەنجەی کاربۆنی دیرێد کە لە ئەنجام بریگ چالاکیی رووژانە و بڕ جیماگەیل دروس کەێد، و مەردم توەنن کارەیل کاربۆنی خوەیان کەمەو بکەن وە گامەیل دروس ئەرا گردەوکردن جیماگەیل و خوەراک زیایە و چشتەیلیگ ترەک".

سەرۆک ناوەند ستراتیجی ئەرا ماف مرۆڤ، فازڵ غەراوی ساڵ گوزەشتە دووپات کرد کە لە ساڵ 2021 ێیژەی دەردان دویەم ئۆکسید کاربۆن لە عراق توومارکریاس کە 177.8 ملیۆن تۆن بویە.

لە سێ ساڵ گوزەشتە 27.1 ملیۆن تۆن بویە، کە ریژەی دەردان غاز وەڕیژەی هەفت ئەوەنە زیایکردگە و یەیش ساڵانە وەڕیژەی 4.88% زیای کەێد.

غەراوی دیاری کرد کە کە بەغدا لە پلەی 13هەمە لە لیست ئەو شارەیلە کە فرەترین پیسبوبن لەوەر دەردان دویەم ئۆکسید کاربۆن دیرێد.

لەلای خوەییش، خالد سلێمان پسپۆڕ ژینگە، لە دیداریگ وەرد ئاژانس شەفەق نیوز وت: "مدوو ئەوەگ عراق لە پیشەنگی وڵاتەیلە لە پیسبوین کاربۆن، پیشەسازی نەفت و گازە، کە ئەو پیشەسازیەیلە کاربۆن زیاتر درارن".

لە خود وەختەگە، سلێمان پرسیار لە دروسی ئەو زانیاریەیلە کەێد کە لە ڕاپۆرتەگە هاتگە کە لەلایەن یەکەی توێژینەوەی وزە دەرچگە لەباوەت دەردان کاربۆن لە عراق، دووپاتیش کرد کە "پیشەسازی نەفت عراق لە پیشەسازی سعودیە کەمترە"، بەڵام دووپاتیش لەوە کرد کە "عراق یەکیگە لەو وڵاتەیلە نەفت هەناردە کەێد و بەرهەم تیارێد، هەرلە کەنین بیرەو تا گشت قۆناغەیل ترەک پیشەسازی نەفت، و یەیش بوودە مدوو دەردان کاربۆنیگ زیاتر".

دیاری کەێد کە "کەمی دار و درەخت لە عراق وە بەراورد پیشەسازی نەفتەگەی، و ئەو دەردان گاز ژەهراویە کە چوودە بەرگەوا بەشدارییگ وەرچەو لە گەرمبوین جیهان دیرێد". وتیش: "عراق وەشیوەیگ زانستی وەگەرد دەردان گاز ژەهراوی رەفتار نیەکەێد، هەر ئەراوە لە روی کەمکردن دەردان گاز ژەهراوییەو دویاکەفتگە". وتیش: "ئەو ڕاپۆرتە ساڵانە پیشکەش وە ریخریاگ نەتەوە یەکگرتگەیل کریەێد ئەرا ئاڵشتبوین کەشوهەوا هاتێ تەواو نەوود".

سلێمان وتیش: "عراق کەفتیەسە شوین زیایکردن بەرهەم نەفت، یەیش بوودە مدوو بەرزەوبوین ریژەی دەردان گاز ژەهراوی لە ساڵەیل بانان، و یەیش لە ئاست ناوخۆیی بوودە مدوو بەرزەوبوین پلەی گەرمی و پیسبوین وا و خاک".

وەرجەیە لایەنە پەیوەندیدارەیل داوا لە حکومەت کردن کە سیاسەت ژینگەیی و کەشوهەوا دانەێد وە ئامانج کەمکردن دەردان دوبەم ئۆکسید کاربۆن و دەسکردن وە هەڵمەت نیشتمانی دارستانەیل و پابەندکردن گشت پارێزگایەیل وە کاڵین پشتبنەی سەوز و نواگیریکردن وا، و داوای بەرهەمهاوردن لە ناوچە بیاوانییەیل کردن، وەتایبەتی ئەو پڕۆژەیلە کە بەشدارن لە بەرزکردن رویپووشی سەوز.

مەنار مەجید، ئەکادیمیستیگ پسپۆڕ لە کاروبار ژینگەیی، وت: "راپۆرت سزانن غاز جیهانی لە ساڵ 2024 دەسنشان زیایبوین سزانن غاز لە دامەزراوەیل دراوردن نەفت و غاز کردنە، وەگەرد زیایبوین سزانن غاز وەڕیژەی لەسەدا 7".

مەجید لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وت: "ئەگەر عراق پرۆسەی بەرهەمهاوردن دروس لە دراوردن نەفت و گاز و پڕۆژە پیشەسازییەیل ترەک جیوەجی  بکەێد، ئەوە کاریگەری دەردان کاربۆن لەو وڵاتە کەمترەو بوود، هەرلیوا ئەگەریش هەس ئەو گازە  ئەرا هەناردەکردن وەکار باێد، جویر قەتەر کە پبشەنگی بەهەمهاوردن غاز سروشتییە لە جیهان".

وتیش: "ئەگەر عراق بەرهەمهاوردن غاز و سیاسەت کاریگەرتر ئەرا کەمکردن فڕەداین و سزانن جیوەجی بکەێد، ئەوو واردەوامیی وەدەس تیارێد، بیجگە لەوە چەن دەرفەتیگ کار پەیا بوود".

بەڵام مەجید باس "نەوین بەرنامە و پڕۆژەی جددی ئەرا کەمکردن دەردان کاربۆن لە عراق" کەێد، کە وتیش: "نەبایەس کارکردن لە تەنیا یەک دامەزراوەی دەوڵەتی سنووردار بکرێد، و بایەسە بکەفیمنە شوین شارەزایی ناودەوڵەتی، لە ئاڵشتکردن وێستگەیل کارەبای گەرمی ئەرا وێستگەی کارەبای غاز و پڕۆژەیل ترەک".

دەردان کاربۆن و هشکەساڵی و نەوین پلان کشتوکاڵی و دارستان و زیایبوین بیاوانی گشتیان کاریگ سەرەکی داشتنە لە ئاڵشتبوین کەشوهەوا لە عراق، یەیش بویەسە مدوو بەرزەوبوین پلەی گەرمی کە جاروبار لە نیمەی خاڵ کوڵان (50 پلەی سەدی) رەد کەێد، کە یەیش داوا لە حکومەت کەێد گامیگ دیار بنەێد و سیاسەتیگ سیستماتیک و زانستی جیوەجی بکەێد وە ئامانج کەمکردن دەردان کاربۆن، کە رخدارییگ گەورە لەبان خەڵک دروس کەێد.