ئاین لە عراق.. میراتی شارستانیە یا چەکە ئەرا جەنگ؟

شەفەق نیوز/ چەنای چەنیگ ئاین بەشیگ لە ناسنامەی عراق بویە، کە میلکان شارستانیەن یەکەم، و ئەو ئاینەیلە کە هوشیاری ئایەم لە هەزاران ساڵەو دروس کرد، کە هەرلە سۆمەر و بابلەو تا بەغداد، عراقیەیل تەنیا مەردمیگ نەوینە کە هەر وەشوین باوەڕی بچن، بەڵکم دروسکەر هویر بوینەر و لە یەکەمەیل تیکەڵاکەریل ناوەین باوەڕ و رووشنهویری بوینە.

وەگورەی شرۆڤەکار و میژوونویس عەلی نەشمی، ئاین بەشیگ بنەڕەتیە لە ژیان عراقیەیل لە وەختیگەو (عراق) دروس بویە، و یەکەمین ئاین عراقی بویە، وەنە عراقیەیل لەبان زەوی ژیان نەکردیان ئەگەر نشانەیل ئاینی نەویاتاد.

ئاین و شارستانیەت لە عراق 

نەشمی لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئویشێد: شارستانیەت عراق، لە شارستانیەیل سۆمەری و بابلی و ئەکەدی و ئاشووریەو، سیمای ئاینی داشتیە، و ئاین دەوران سەرەکی لە دروسبوین ئەو شارستانیەیلە رانیە، و هەناێ شارستانیەت عەرەبی ئیسلامی لە بەغداد هاتە دی، هەمیش ئەو کارە دووارەو بوی، نە ئاین بوینە چشتیگ سەرەکی لە فەلسەفە و پزشکی و ژیان و گشت لایەیل مەردم.

نەشمی ئویشێدیش؛ هەمەڕەنگی ئاینی ئەوسا و ئیسەیش باوەتیگ سەرەکی بویە ئەرا دەوڵەمەنکردن شارستانیەت، کە هویچ شارستانییگ وەبی کارلێکی ئاین و کەلتوورەیل جویراجویر دروس نیەوود، و عراقیەیل ئی هەمەڕنگیە داشتنە، کە بویەسە بنەمای داهێنان شارستانی.

نەشمی دەسنشان کەێد کە شارستانیەت عەرەبی ئیسلامی، لەبان تەنیا موسوڵمانەیل نەوی، بەڵکم یەهودیەیل و مەسیحییەیل و سابیئە دەوران دیاریگ داشتنە، کە دەسمیەتی لە هەڵگەردان و هاوردن زانستەیل فەلسەفە و پزشکی و ئەندازیاری کردنە، دووپاتیش کرد کە شارستانیەت ئیسلامی تیکەڵای چەن شارستانیەتیگە.

وتیش: لە وەختیگ ئایەم هاتیە وەرجە نزیکەی 3 ملیۆن ساڵ، مینەی فامستن ژیان و گەردوون وە ئاین کردگە، کە ئەوە وەگەرد سەردەمەو گەشە سەن تا رەسیە پەرستگا و کتاو ئاینی و رسوومەیل.

ئاین و جەنگەیل میژووی

لەباوەت ئەو سەختیەیلە لەڕوی هەمەچەشنی ئاینی، نەشمی دیاری کەێد کە جیاوازی ئاینی هەمیشە بەشیگ بویە لە میژوو، و فرە لە جەنگەیل وەناو ئاین کریا، وەلێ لە راسیەو جەنگەیل ئابووری بوینە لەبان داهات و زەوی.

  وەگورەی نەشمی، ئاین گوناه لەو جەنگەیلە نەیرێد، کە گشت ئاینەیل ئاسمانی، و بەشیگیش لە ئاینەیل بتپەرەسی بانگەواز ئەرا رەوشت و وەخشین کەن، و هویچ ئاینیگ بانگەواز ئەرا کوشتن و بڕین و دروو و ستەم نیکەێد.

ئاین و ناسنامەی عراقی 

 لەلای خوەییش، سارە جاسم، خانمە چالاکوان دادپەروەری ئویشێد: ئاین تەنیا رەفتارکردن رووحی نییە، بەڵکم بەشیگ سەرەکیە لە ناسنامەی مەردم عراقی، کە کاریگەری لەبان ئەرزش و پەیوەندییەیل کۆمەڵگا دیرێد، تەنانەت لەبان بڕیارەیل سیاسییش.

لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز، سارە خان ئویشێد: وەیەکەوژیان ناوەین ئاینەیل لە عراق میراتی شارستانیە بایەسە مقیەتی بکریەێد، وەلێ تویش سەختیەیل گەورە بوود، لەوەر رەواکاری مەزهەوی، و بەدوەکارهاوردن ئاین ئەرا مەرامیل سیاسی تەنگ، کە هەڕەشەی چنین کۆمەڵگا دەێد، و دیاری کرد کە گەرەنتی ماف گشت پیکاتەیل ئاینی، و مقیەتیکردن ئازادی باوەڕی، و باوکردن گفتوگۆ، وەرپرسایەتی بڕەیلە، رەنج و تەقەلا لە کۆمەڵگای مەدەنی، و دامەزراوەیل ئاینی، و دروسکەرەیل بڕیار خوازێد.

وتیش: لە سای ئەو سەختیەیلە لەڕوی هەمەڕەنگی ئاینی، گرنگە سیاسەتیگ دروس بوود رێز لە هەمەچەشنی بگرێد، و پشتگیری لە دەوڵەت هاوڵاتیەتی بکەێد.

سارە لە کۆتایی قسەیلی وتیش: قایمکردن بنەمایل وەخشین و رێزگردن، رییگە وەرەو مسۆگەرکردن بانانیگ ئارام و ئاشتیانە دویر لە جەنگ ئاینی و مەزهەوی.

ئاین و مەردم عراق ئمڕوو

لەلای خوەییش، توێژینەوەکار ئیسلامی، شێخ حەیدەر تمیمی، دیاری کەێد کە ئاین لەناو عراق باوەڕ تەنیا نییە، بەڵکم بەشیگە لە ژیان رووژانە، و دووپات کرد کە جیاوازی ناوەین موسەڵمانەیل و ئایندارەیل هەس.

 تمیمی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: ئیسلام بڕیگ رینمایی پیشکەش کرد، وەلێ مەردم بوینە مەزهەو و تایفە، لە ئەنجام ناکۆکیەیل وە درویژایی سەردەمەیل.

ئویشێد: موسوڵمان راسگانی، وەگورەی رینمایەیل ئیسلام، ئەوەسە کە مەردم لە دەس و زوانی بیوەی بوون، کە کارەیل خوداپەرەسی جویر نماز و رووژگ لەناوین خودا و بەنە مینێد، وەلێ لەوە گرنگتر رەفتار ناو مەردمە.

وتیش: ئەگەر کەسەگە نماز خوەنێد وەلێ گەندەڵی کەێد یا ستەم وە کەسەیلیگ ترەک کەێد، دی خوداپەرەسیی ئەرزشیگ نەیرێد، چوینکە گەوهەر ئاین لەبان ڕەوشت و رەفتار خاس هاتیە.

سەختیەیل سیاسی ئەرا ئاین

وەرانوەر ئەوە، ئەحلام سەلمان خانمە چالاکوان لە قسەیلی ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئەو باوەڕە دیرێد کە دیارترین سەختیەیل لە روی ئاین تەنیا سیاسیە، چوینکە ئاین لە راسیەو پاوەن مەردم نیەکەێد، چوینکە ئاین وەخشین و دووسی و یەکسانیە.

 ئەحلام خان دیاری کەێد کە تیکەڵاییگ خریاسە ناوەین رینمایەیل ئاینی و رەفتارەیل کۆمەڵگا، ئەرا نموونە، هویچ چەسپاننیگ ئاشکرا لەناو ئاین نییە کە کوت بکەێد بایەسە لەچک (حیجاب) وەسەر ژنەو بوود، بەڵکم جویر میراتی رەفتارە و شوینەیلیگ هەنوپیرووزی دین.

وتیش: هەناێ سەردان کلیسا کەێ، بایەسە سەرد بپووشێ، ئەرا رێزگردن لە شوینەگە، هەمیش لە مەزارە پیرووزەیل لە نەجەف و کەربەلا وەیجویرە، کە بایەسە رێز لە هێمایی ئاینی بگرێ، و ئەوە نییە ناچار مەردم بکەێد لەبان باوەڕیگ، بەڵکم رێزگردنە.

 ئاین جویر بەشیگ رەسەن لە ناسنامەی عراقی مینێد، وەلێ کەفێدە سەختیەیلیگ پەیوەندی وە سیاسەت و مەزهەبگەری دیرن، لە ساێ کۆمەڵگایگ خاوەن بڕەیل جیاجیا لە ئاین و مەزهەوەیل، لە وەختیگ عراقیەیل رکدارن لەبان مقیەتیکردن میراتی ئاینی و کەلتووریان، بانان وەیەکەوژیان پشت وە بەرزکردن وەخشین و مقیەتیکردن مافەیل، و بتەوکردن کەلتور هاوڵاتیەیی بەسێد، دویر لە بەشەبەشی ئاینی و مەزهەوی.