نيمه‌ی دونيا له‌كن!
وه‌ت. ئه‌و ئاواييه وه بويش له‌كی قسيه كردن، له ده‌يشت و هاواری هه‌ولير بوی، ك فره له نيشته‌جێيه‌‌لێ فه‌قير و كه‌مده‌س بوين و وانه‌يش ك له ليان ده‌رس خوه‌نوين له ناو شاره‌يل ئه‌را خوه‌يان نيشته‌جی بوين. مه‌موم ئه‌سعه‌د ئه‌رايه‌گ بسه‌ڵمنێت قسيه‌گه‌ی ڕاسه، ئايه‌ی له قورئان هاورد و له‌يوا وه‌ت:(الم نشرح لك صدرك) و ئمجا له دويای يه‌يشه:(و رفعنا لك ذكرك). ئيمه ئه‌و وه‌خته مناڵويمن و وه‌ختی يه ژنه‌فتيم، ماقمانه‌و برد!. تازه چويمنه مه‌دره‌سه و زانايی فره‌ی نياشتيم ك بزانيم ئه‌ی ده‌ليله ڕاسه يا چه‌فته؟ تاتگم هه‌ميش وه‌ت:(له‌كه‌يل له ته‌مام دونيا بڵاوه‌و بوينه و هه‌ر كووره بچيد له‌كێ ته‌قييه‌ده پيدا). ئيمه مناڵه‌يليش له‌ی قسيه فره خوه‌شمان هات و زه‌و‌ق ئه‌رای كرديم!. ئينگه هه‌ر وه‌خت كه‌فمه‌و هوير ئه‌و ڕووژگاره و ئه‌ی قسيه‌يله كه‌فيده‌و هويرم، يه‌ی بسكه خه‌نه‌ی گريدم و ساده‌گی تاتگم ئه‌سعه‌د و گێشت مه‌ردمان ئاوايه‌گه‌مان من خوه‌شحاڵه‌و كه‌يد. ئه‌وی پێيای نه‌خوه‌نه‌واره بوی، وه‌لی هه له سه‌ر تا وه پای قورئان هه‌ميشه هاورده‌ی زووان و له به‌رێ بوی، هه‌ر چه‌ند مانايشێ نه‌زانس و شايه‌د ئه‌ی خوه‌نينيشيه ئه‌را وه بوی ئه‌ی به‌ڵكو چێشت تره‌ك له ناو قورئان له بان له‌ك په‌يا بكه‌يد. ساڵه‌يل چێ و كه‌م كه‌م له يه ئه‌وڕه‌سيم ك چێشته‌يل ئه‌ڵاجه‌وێگ له سه‌ر له‌ك ئويشن، ئه‌وه‌يش له ناو مه‌ردم كوردسان خوه‌مان. جوورێگ بوی ك من له هه‌ر جای به‌وه‌تام من له‌كم وه پيم خه‌نسن و ئه‌ی مه‌سئه‌له‌يشه فره ئه‌رام گرانوی و دڵنگرانم كرد. له ده‌وران جايڵی به‌شێگ له وه‌تنه‌يل له ناو مه‌ردم له‌ك گرده‌و كردم و تواسم له مه‌جله‌يگ ده‌رێ بخه‌م، وه‌لی يه‌كی له پێيايل سه‌رناس و گه‌ورای له‌ك وه پێم وه‌ت: ئه‌ی كاره نه‌كه، منيش وه قه‌وڵی كردم تا نه‌ومه مايه شه‌رمه‌زاری له‌كه‌يل. فره له حه‌كايه‌ته‌يل له باوگ و داڵگم ژنه‌فتم وه هويرم تيه‌يد يه‌كێ له وانه ئه‌فسانه‌ی بوی ك يه‌ی نه‌فه‌ر له‌ك خودا فه‌روی ده‌يد، ك داسانه‌گه‌ی له‌يواسه: وه‌رز وه‌هاره بڕيگ له خێزانه‌يل له‌ك باڕ كه‌ن و چن ئه‌را كوێه‌سان تا له ژێر سييه‌ماڵ ژيان بكه‌ن، ڕووژێگ قه‌رار ده‌ن ك جێ خوه‌يان ئاڵشت بكه‌ن( ئه‌ڵبه‌ته يه بويشيمن له ژيان گه‌رمه‌سير و كوێه‌سان له وه‌رز وه‌هار هه‌ر هه‌فته‌ی يا خوو پانزه ڕووژ جارێگ مينگه ئاڵشت كه‌ن_ ئه‌ڵگه‌رن) ئمجا ده‌واره‌يل خوه‌يان جه‌مه‌و كه‌ن و بار و به‌نه‌ی خوه‌يان نه‌نه‌و كوڵ چاروا و كه‌فنه ڕيا. له‌ی وه‌خته‌گ كه‌فنه ڕيا، واران كه‌ی كه‌م، ئينگه كه‌م و ده‌س كه‌يده واران وارين و بووگه ڕفت. ئه‌ی واران وارينه بووگه هاوكاريه‌گ وه پيان نه‌خوه‌ش بووت و نگرانن. له روی ناچارييه‌و چن ئه‌را لای رێچه‌رمگێ زانا ك وه پێ ئويشن:(مامو ته‌ك) تا به‌ڵكم ڕی چاره‌ێگ ئه‌رايان په‌يدا بكه‌يد!. پێيای زانايش وه‌خت ئه‌وان دوينێد، چووده‌و بان به‌رزيگ و وه ده‌نگ گه‌ورا چڕيگ:(واران مه‌واره، مه‌واره ئيمه بار نمه‌كه‌يم)، ئمجا ئه‌و وه‌خته وه‌ر كه‌يدو مه‌ردمه‌گه‌ی و ئويشیێد:(شوه‌ی شوه‌ی، ده‌نگ دار و چووتان نای) بكه‌فنه ئه‌ی دووڵاو، وه دوول، وه بێده‌نگ و بێ كرچه بچن، من خوه‌م له‌يره مه‌وسم، خودا وه دوا و ستايش سه‌ری گه‌رمه مه‌كه‌م. ئه‌ڵبه‌ت هه‌ر چه‌ن ئه‌ی داسان فێشتر لای ها وه هه‌نكه‌و، وه‌لی له كوردسان وه هه‌ر كه‌س ك فره بزانێد وه پێ ئويشن:(هه‌ر چوی له‌كێگ زاناس). له‌كه‌يل هه‌چوين فره‌ی مه‌ردم كورد له يه‌ی ژيان ئێلی و هووزی و فره ساده و دوير له شارستانييه‌ت(ده‌سڵات) ژيان خوه‌يان بردنه‌سهو سه‌ر و فره‌ی زانايیان وه گێشتی له سه‌ر ئه‌شيره و ئيڵه.
له‌كه‌يل له چ تاريخێگ له ناوچه‌ی لوڕسان(باشوور خه‌ورئاوای ئيران) نيشته جێ بوينه؟
خاس ديار نييه، وه‌لی ئه‌ی ناوچه له زه‌مانه‌يل فره قه‌ديمه جێ ژيان ئه‌وان بويه. وه مه‌مه‌ر جه‌نگه‌يل ئيران و عوسمانی له‌كه‌يل له ناوچه‌يل تره‌ك كوردسان كووچ و بار كردنه‌و جێ خوه‌يان وه جێ هێشتنه. له كوردسان باشوور(عيراق) له سنور ناوچه‌ی خانه‌قين ئاواييهيل له‌ك نشين هه‌ن تا ڕه‌سيگه كه‌ركووك و هه‌ولير، هه‌تا له ده‌وربه‌رێ موسليش ئاواييهيل له‌ك هه‌ن. تاريخ نويس مه‌يشوور نامدار مه‌حه‌مه‌د ئه‌مين زه‌كی له كتاو خوه‌ی وه ناو كوڵ كريايی تاريخ كورد و كوردسان ئويشێ:(له باكوور كوردسان(توركيا) له نزيكی شاری ئه‌ده‌نه له‌كه‌يل نيشته‌جێ بوينه. بێگومان تا ئينگه بويش له‌كی خوه‌يان له هويريان چێيه يا ئاڵشت بوی وه بويسه كرمانجی، هه‌ر ئه‌و جووره‌گ له باشووركوردسانيش بويشيان ئاڵشته‌و بويه‌و ئينگه وه بويش سورانی قسيه كه‌ن. له ئاوايی ئيمه ئه‌وسا ك من مناڵ بويم، ڕيچه‌رمگه‌يل و وانه‌گ وه عومر گه‌ورا بوين وه بويش له‌كی قسيه كردن، وه‌لی دويای وه‌گ شووڕش ئه‌يلول(١٩٦١_١٩٧٠) وه پا بوی و مه‌رسه‌يل كوردی واز بوين و ده‌س كريا وه كوردی نويسان، ورده ورده بويش له‌كی له هويره‌و چێ. وه ڕای من مه‌مه‌ر سه‌ره‌كی بڵاوه‌و بوين له‌كه‌يل له ناوچه‌يل كوردسان و جيا وه بوين له ماوه‌و ميلكان خوه‌يان وه شه‌ڕه‌يل زه‌مان صه‌فه‌وی و عوسمانی په‌يوه‌ندی دێرێد. وه تايبه‌تی له ده‌وران حكوومه‌ت كه‌ريم خان زه‌ند، له كتاو(داغستان من) ره‌سول حه‌مزه ئۆف داسانه‌يل فره‌ی له باوه‌ت له‌كه‌يل هاروديه، له‌سه‌ر‌‌وانه‌وه ئويِشی:(له داغستان گرووپێگ وه ناو له‌ك ژيان كه‌ن ك نزيك وه ٥٠هه‌زار كه‌سن. يانه مناڵه‌يلێگ دێرن ك هێمان زووان يای نه‌گرتنه و بڕيگيش له ليان زووان داڵگی و باوگی خوه‌يان له هويره‌و بردنه). له‌كه‌يل زرويه‌يتيان كه‌مه، وه‌لی وه‌ی حاڵه‌و له فره ناوچه‌يل دونيا بڵاوه‌و بوينه. فه‌قيری و هه‌ژاری و سه‌ختی ژيان وه مه‌مه‌ر يه‌گ جێ نيشته‌جێيان كوێه‌سان سييه‌س و كار كشت و كاڵ له ناوه خاس وه به‌ر نيه‌تيه‌يد. ئه‌وی، هه‌ر وه‌ی جووريشه وه‌رده‌وام كه‌يد و ئويشێ:( له داغستان يه‌ی قسيه يا مه‌سه‌لێگ باوه ك ئويشن، شاموی واز كه‌يد ئاگاد بوو له‌كێگ له ناوێ نايده‌و ده‌يشت).
ئويشن:(داڵگێ وه مناڵ له‌ك خوه‌ی وه‌تيه: كوڕم تو خوو چيد ئه‌را وڵاته‌يل دوير وه له‌وره ئاش له ناو قاپه‌يل و زه‌رفه‌يل شاری خوه‌يد، ئاگاد بووت ك يه‌كێگ له مه‌ردمان خوه‌مان له ژێر زه‌رفه‌گه خوه‌ی نه‌شارتويگه‌و)!. ئمجا له‌يره وه يه ڕه‌سيمن ك قسيه‌ی مه‌موم ئه‌سعه‌د بێ مه‌مه‌ر نه‌ويه ك وه‌ت: نيمه‌ی دونيا له‌كه. ئينگه ئمجا باسێگ له باوه‌ت كه‌ريمخان زه‌نده‌و(١٧٧٠ تا ١٨٤٩) بكه‌يم و وه شوونيا بچيمم سه‌رچاوه‌يل تاريخی ئويشن: كه‌ريم خان زه‌ند له‌ك بويه و زوورم سه‌ربازه‌يلێ هه‌م له‌ك بوينه و شايه‌د هه يه خوه‌ی بويه‌سه هاوكار يه‌گ كه‌ريم خان له جه‌نگه‌يل خوه‌ی سه‌ر بكه‌فيد، چوين له‌كه‌يل له جه‌نگه‌ری بوين و قاره‌مانی ناودارن. كه‌ريم خان زه‌ند ٢٨ساڵ وه ئيران فه‌رمانڕه‌وايی كرد، هه‌ر چه‌ن خوه‌نه‌واريش نياشت، وه‌لی له باوه‌ت يه‌گ هوير و وريايی و زه‌كاوه‌ت خاسێگ داشتيه، سه‌ركه‌فتنه‌يل فره‌ی هاورديه‌سه ده‌س. له شه‌ڕ و مه‌يدان جه‌نگ فره قاره‌مان و نه‌ترس و توان بويه وه جوورێگ ئه‌وانه‌گ وه‌ليا شه‌ڕ كردن، ته‌ماميان له مه‌يدان كرده‌و ده‌يشت. له كه‌ش ئه‌ی نه‌ترسيشه، كه‌ريم خان ئايه‌م وه گوه‌زه‌يشت بوی. له شوون وه‌گ له وه‌رايوه‌ر دوژمنه‌يل خوه‌ی سه‌ركه‌فت، ئمجا ئه‌وانه‌گ كه‌فتنه ده‌سێ يا كه‌فتنه ژێرده‌سڵاتێ وه‌خشيان و ژيانيان خسه ئاسايش له لای خوه‌يه‌و. يه خوه‌ی يه‌كێگ له وژيايترين ئه‌خڵاقه‌يل ئينسانی، ئه‌ی پێيای گه‌وراسه. ئه‌را يه‌س له ناو كورديه‌ل ئه‌ی ناوه وه‌ل سه‌ڵاح دين ئه‌يوبی و مسته‌فای بارزانيا ناوێ تيره‌ن و كه‌ريم خان زه‌ند يه‌كێ له ئه‌ی سێ پێيای گه‌وراسه ك ناوێ به‌ن و شاقزی وه پێيه‌و كه‌ن. دويای٢٣٠ساڵ حه‌كايه‌ته‌يل و داسانه‌يل ك وه كه‌ريم خان په‌يوه‌ستن و له سه‌ر گوزه‌يشت و دادپه‌وه‌ری و شايسته‌گی خوه‌يه، هێمان ها له سه‌ر زووانه‌يل ك له ده‌وران فه‌رمانڕه‌وايی ئه‌وی مه‌ردم له رێفاه و ئاسايش ژيان كردنه و ژيان خاسێگ داشتنه. له كتاوه‌يل تاريخی داسانێگ دوينيه‌يد ك نيشان ده‌يد چه‌نێ كه‌ريم خان ئه‌را پاسه‌وانی و نوا گرتن له يه‌گ ماڵ و مناڵ خه‌ڵك له ناو نه‌چوود، هه‌ميشه خفه‌ت خوارديه: ڕووژێگ بازرگانێگ په‌نا به‌يده كه‌ريم خان و ئويشێگ:( دز كاروانه‌گه‌ی چه‌پاو كرديه و هويچ ئه‌رای نه‌يشتيه!. كه‌ريم خان له جووا ئويشێ: ئه‌نوی تو له كووڕه بويد؟ بازرگان ئويشی: خه‌فتويم. كه‌ريم خان وه خه‌يزه‌و توڕه‌ييه‌و ئويشێ: ئه‌را خه‌فتويد؟ بازرگان له جوواو وه‌ت: قوروان له‌يوا خه‌ياڵ كردويم تو هايده خه‌ور!. ئه‌ی جوواو بازرگانه، كه‌ريم خان ژێربانه‌و كرد و فه‌رمان دا هه‌ر چێ زه‌رد بازرگانه له ماڵ خوه‌ی بنه پێ. ئه‌را من ئه‌ڵاجه‌وی بوی له كتاوێگ ك گورانييه‌يل فولكلوور كوردی ك له‌ی ٢٥ ساڵه گرده‌و كردنه، ناو كه‌ريم خان زه‌ند ها له ناو ئه‌ی گورانييه‌يله!. له گورانێيه‌يل جاێلێگ ك دڵداسه ياڕيگ و له لێ تورياس، له خودا توايد ك كه‌ريم خان هه چوی نۆينه‌رێگ خوه‌ی ئه‌رايان كل بكه‌يد تا وان وه‌ل يه‌كا دوسه بكه‌يد:(خوای ژووری سه‌ر، كه‌ريم خانی له‌ك قاسيد بنيری، بمانكاته‌و يه‌ك). جار تره‌ك يادوه‌ريه‌يل من به‌يده‌و ئه‌را ناو ئاوايی. ده‌م و ڕوی ساد و ڕاسگانی مه‌موم ئه‌سعه‌د دوينم ك وه‌توی:( كوڕم پێيايل گه‌ورا فره ليان له‌ك بوينه). ڕاسه‌گه‌ی بتواين من خوه‌م ئه‌ی قسيه نه‌ژنه‌فتمه له ده‌م مه‌موم ئه‌سعه‌د، وه‌لی مه‌موم كوڕێگ داشت ك دوس و هاو مه‌دره‌سه‌ێی ئيمه بوین ئه‌وی وه‌تنه‌يل و ئه‌نديشه‌يل باوگی ئه‌رامان هات وه‌تانه‌و ئيمه‌يش خوه‌شحاڵه‌و بويمن. مناڵويم ك تازه له ئاوايی وه شار هاتويمن، يه‌ی كتاو كوردی كه‌فته ده‌سم ك چوارينه‌يل باباتاهێر عوريان له ناوێ وه بويش سورانی درياويد له چاپ. له ئه‌و كتاوه ده‌ق كه‌ڵهوری ئه‌و شعره‌يليشه هاوردوين، ئه‌و زه‌مانه هێمان بويش باپيرما و نه‌نه‌گم له هويرموی. يه‌كێگ له ئه‌و چوارينه‌يله ك وه هه‌مان بويش خوه‌ی بوی، بێ وه‌گ هه‌وه‌جه وه يه داشتووم ته‌ماشای سورانييه‌گه بكه‌م و بزانم ئه‌ڵگرديانه‌گه‌ی چه‌س؟ ته‌مام فاميمه‌ی. له‌و ڕووژه‌و ته‌مامی چوارينه‌يل ئه‌را باپيرم خوه‌نسم و ئه‌ويش وه‌ل خوه‌نسن منا، ئه‌سر له چه‌وێ هاته‌و خاور و هه گێرس، ئه‌و مانای ته‌مام چوارينه‌يله‌گه زانس و چێێه ناو خه‌ياڵه‌يل خه‌ويه‌و...!؟. له يه گومان نه‌يرم ك بڕيگ ئويشن ده‌ق وه‌تيا چوارينه‌يل باباتاهێر له‌كييه بوينه دوير له واقعييه‌ت بووت. پێيايل گه‌ورا فره ليان له‌ك بوينه. ڕويداگه‌يل سه‌ر ڕی ژيان بازێگ جار فره ئه‌لاجه‌وين!. ئيمه‌ك ئاوايی هێشتيمه جێ، وه هاتيم ئه‌را هه‌ولێرله‌و مه‌د‌ره‌سه‌يگ من له ناوێ ده‌س خوه‌نيم ناوێ باباتاهێر بوی!؟. ئه‌ی زه‌مانه له روی هس مناڵيه‌و من فره خه‌ياڵ په‌روه‌ر بويم. وه‌لی زه‌مانێگ جه‌نگ عيراق و ئيران ده‌س وه پێ كرد، ناو مه‌د‌ره‌سه‌گه ئاڵشت كردن. فه‌رمانێگ له به‌غدا هات ك وه‌ت: ناو ئيرانی له وڵات عيراق نه‌بايه‌ده له روی هويچ تابلۆێگ بنويسيه‌يد، هه‌تا له كتاوه‌يل كوردیش ئه‌گه‌ر يه‌ی كه‌ليمه هاوبه‌ش له زووانه‌يل كوردی و فارسی بوياتا ك فره‌يشن، پێويسته له جێ وانه كه‌ليمه‌ی عه‌ره‌وی بنويسيه‌يد.
