عراق مەمڵەکەت مينەگانە
کیفاح محمود کەریم/ هەنای فەرمانبەرەیل دەرەوەی بەریتانیا و فەڕەنسا وە رێککەفتن وەگەرد رووسیا نەخشەی دابەشکرن میرات ئیمپراتۆریەت ئاڵ عوسمان لە رێککەفتن سایکس بیکو لە ساڵ ١٩١٦ واژوو کردن، فرە گرنگەی وە خواستەیل گەلەیل ئەی ناوچەیلە نەیان بەڵکم ئاڵشتکردنیان ئەرا سەرچەوەیلیگ ئابووری و ناوەندەیل دەسەڵات لە ری پەیماننامەیگ نهێنی لەناونی ئەو دەوڵەتەیلە ک ولایەتەگان کەفتنە بەشیان، جوور فەڕەنسا و بەریتانیا و و واژووکردن ئیمبڕاتۆڕیەت رووسیا و ئیتالیا ک رێککەفتنەگە وەڕاسیەو ولایەتە عوسمانیەگان لە دەیشت نیمچە دوورگەی عەرەوی کردە ناوچەیلیگ لە ژیر کۆنتڕۆڵ بەریتانیا و فەڕەنسا یا لە ژیر دەسەڵاتیان، ک لە رێککەفتنەگە فەلەستین و ئوردن و باشوور عراق ئەرا بەریتانیا تەرخان کرد وهەمیش ناوچەی بویچگیگ لە بەندەرەیل حەیفا و عەکا گردەو تا ری وەرەو دەریای ناوڕاسین ئەرای بوود، فەڕەنسایش کۆنتڕۆڵ باشوور خوەرهەڵات تورکیا و باکورور عراق و سوریا و لوبنان کرد.
و لە ئەنجام رێککەفتن سازونۆف - بالیولۆج ، ئەرمینیای خوەرئاوایی و قوستەنتینیە و ریە دەریاییە تەنگەگان تورکیا کەفنە دەس رووسیا، ئیتالیا لە ساڵ ١٩١٧ لەڕی رێککەفتن سانت جان دی مورین لەی رێککەفتنە رازی بوی ک باشوور ئەنادۆڵ بکەفێدە دەسی،و ناوچەی فەلەستین ک سنوورەگەی بویچکترە لە فەلەستین دویایین، کەفێدە ژیر ئیدارەی ناودەوڵەتی.
ئەوەگ لەی میراتی خراو و پڕ لە بیماری دریژ ماوە گرنگە، خوەی دامەزرانن مەمڵەکەت و ڵات ناوبەین دوو چەمە لە سەرەتایی، ئیجا بردن ولایەت مووسڵ ک کوردستان باشووری ئیسە وەگەردی بوی لە کۆتایی ساڵ ١٩٢٥ ئەرا ئی مەمڵەکەته ک دامەزرێنەرەیلی خواستن بوودە مەمڵەکەت مینەگان. تەنیا خاوەن باوەتەگان لە بەریتانیا و فەڕەنسا نەخشەی دابەشکرن مینەگانی زانن، ک بڕیگ کلیل دریادە هەر دەسەڵاتداریگ حکومڕانی ئی مەمڵەکەتە یا کۆمارە کردیاد تا لەناو مینەگانی رەد بوود ک لەوەخت حکومڕانی گەلەگەی، و خوەیان کلیلەیل مەترسیداریگ تر لەلیان شاردیانەو، تا لەوەخت خوەی وەکاری بارن، هەنای ئەو رژیمەیلە بخوازن لە بازنەی دامەزرێنەگان دەربچن، هەکاتی کۆتایی پەنجاکان لە سەردەم شاهی، یا وەگەرد قاسم و سەدامیش لە شوونی هەنای لای خوەیانەو وەڕاسیەو حکومڕانی وڵاتیگ کەن.
و ئەوەیگ چەودیری مێژوو ئی مەمڵەکەتە كه‌ێد لەوەخت راگەیانن دامەزرانتی تا ئمڕوو ، ململانە و رکابەری و جەنگ لەناونی رژیمەگانی و پێکهاتەگانی هەس، و لەناو خود پێکهاتەگانیش، چ بنچینەیی بوود یا نەتەوەیی یا کۆمەڵایەتی هووزانە، و قسەی یەکەم شاهەگەی راس بوی هەنای وت: ئیسە گەلیگ عراقی لەناو عراق نییە، بەڵکم کۆمەڵەیلیگ هەس دویر لە هەر هویریگ نیشتمانی، پڕن لە رسوومەیل و باتڵەیلیگ ئاینی، هیچ گردیانەو نیکەێد.
ئمڕووش فرە دیارە ک هیچ جیوازییگ لە وەرجە سەد ساڵ نەیرێد، ئەگەر خراوترەو نەویە، و گرفتەیلی رەسینە ئەو ئاستە ک ئمڕوو وەپی نووڕیمن، هەرچەن گشت رژیمەگان ئی هەڵەی مەترسیدارە لە بنەمای دروسکردن ئەو مەمڵەکەتە زانستیان، بەڵکم گشتیان هەرچەن تەقەلایلیگ شەرمنانه ئەرا پەیاکردن چارەسەریەیلیگ داشتن ئەرا چگنەوە وەرەو بنەما کۆنەگان، و خاسترین نموونە ئەو تەقەلایل لە چارەسەرکەردن باوەت کوردی و چەکانن پیچانن و پەیوەندی زوورانە لەناوبەین کوردستان و مەمڵەکەت مینەگان لە رێککەفتن ١١ی ئادار ١٩٧٠ وتا ئمڕوو،و ئەو شۆڕشەیلە لەبان دەستور و تەقەلای پێشێلکردن لەبان دەستور، و تەقەلای بویچگکردن پێکهاتەی سیاسی هەرێم و چگنەوە وەرەو سیستەم حکومڕانی ناوەندی س لە رووڵەی مەمڵەکەت مینەگانن!.
ئەرا پاکەوکردن ئی کێڵگەی مینەیلە بایەدە بچیمنەو ئەرا یەکەم گامەگان، و دووارەی دروسکردن کیانیگ سیاسی کۆنفیدڕاڵی، یا پێکهاتەیلیگ سیاسی ک ئارەزوو ئەو پێکهاتەیلە ک وەزوور تیکڵایان کریاگە وەجی بارن، و کۆتایی هاوردن وەی رۆمان مەمڵەکەت مینەیل رخبەرە.
