رزگار چینە بەشخوریایەگە بکەن ولە توڕەییان مقەیەت بوون

د.رائید هاشمی/ رەوشە ئابووریەگە ک عراق هالەناوی سەختەو دەسپاچەکەرە لەئەنجام نواگیرەیل فرەیگ وناسریاگە ئەرا گشت ك گرنگترینیان وەڕیەوبەرایەتی خراوبوی لە ساڵ ٢٠٠٣ تا ئیسە، وپەتای کۆڕۆنا وچە لەشوینی بوی لە سەردی بازاڕ لەگشت دەوڵەتەیل جهان ك عراقیش لەلیانە، وداوەزین نرخ نەفت لەبازاڕ جهانی، ک هێشت حکومەتە نووەگە وە سەرۆکایەتی بەڕێز کازمی بکەفێدە هەڵوێستیگ کەس نێتخوازێد وەڕیی باێد.
هاووڵاتی عراق باج گشت کردارەگان وەرین دەێد وهن هاتگیش دەێد، توینیمن لە بۆچون خوەم عراق بکەیمنە سێ بەش، یەکەمینەگەی چینە سیاسیەگەس، دووەمینی فەرمانبەرەیلە، سێەمینی ئەو بەشەگەس لە گەلەگە، شایەت ئی بەشکردنە کەمیگ ئەڵاجەوی بوود، بەڵکم خوەی راسیەگەس ک گوزرانی کەیمن، چینە سیاسیەگە بویچگترین ژمارەس لەی چینیەلە، وەلی خوەی چینە سودمەنەگەس لە فرەی داهات وڵاتەگە، وفرەی بوودجەی وڵاتەگە کەفتیەسە دەسی لەڕی مووچەیل خەیاڵی وتایبەتمەندی و جیوازکردنی ناعادیلانەیگ، چینە دوەمینەگە خوەی فەرمانبەرەیل کەرت گشتیەگەس، وخانەنیشینەگان ک هەژماریان وەگورەی دویاترین ژمێریاری حکومەتی رەسێدە شەش مەلیۆن و پەنسەد هەزار، ئی چینە لەبان مووچەی کەرتە گشتیەگە ژیان کەن، ک بایەسە بوودە هێڵیگ سوور، نەبایەس حکومەت وەبانیا رەدبوود، وبایەسە هویچ هویرەو نەکەێد وەدەسکاریی، چوینکە ئەوە تەنیا سەرچەوەی ژیانیانە.
چینە سێەمەگە ک خوازم لەوتارەگەم زوور لەبانی بارم، خوەی چینە هەمیشە بەش خوریایەگەس، وبیبەشە لە داهات وڵاتەگە ئەویش ئەوەگ مەنیەسەو لە تاکەیل ک خوەی چینە گەوراگەس، ونوێنەرایەتی زۆرینەی گەلەگە کەێد، و ئەگەر هەژمار ئەو چینەگان لەلی دەربکەێد، بوونە دەور ٣٣ مەلیۆن کەس، ک زۆرینەی مەزنیگە لە گەل عراق، و خوەی چینە بەشخوریایەگەس وهەمیشە لەهویرەو چگە، چمانی خەڵک وڵاتیگ ترە، ئەراوە مافیان گومبویە وزیانیان لەهویرەو چگە.
فرە له‌ ئی زۆرینەی مەزنە لەبان کارەیل جواروجور ژیان کەن، لەلیان هەس لەکەرت تایبەت کارکەێد وەگورەی پیشەی خوەی وەلی وەبی مووچەی خانەنیشینی یا گەرەنتی، وهەروەختیگ هالەوه‌ر هەڕەشەی دەرکردن لەکارەگەی چوینکە یاساگان تایبەت و دابینکردن کۆمەڵایەتی لاوازە، وکەرت تایبەت پابەند نیە وە جیوەجی کردنی، ئەراوە مافیان گومبوود لە سەردەم ئاژاوە، ولەلیان هەس کار تایبەت خوەی دیرێد، چ دوکان فروشتەنیگ یا چشت خاسەو کردنیگ بکەێدەو، یا کارگای بویچگیگ یا چەمبەریگ یا تەکسییگ یا ماشین باریگ یا سەتوتەیگ یا ماتۆڕسکڵیگ نان خوەیان و خیزانیان لەبانی دەربکەن، لەلیانیش هەس لەلای یەکیتر کارکەێد وە روژانە کرای کەمیگ لە بڕیگ کار وفرەگەی سەختە وکراگەی کەمە، ولەلیان هەس لەبان هاوکاری وەزارەت کار وباوەتە کۆمەڵایه‌تیەگان ژیان کردگە، ک تیر زگیگ لە ورسگی نێەکەێد، وفرەی ئی چینە هانە ناو ماڵ کرا، یا تەجاوز.
ئی چین ستەمکریاگ تلیایە ک وەبی هویچ سەرچەوەیگ ئەرا خواردنی لە سەرەتایی پەتای کۆڕۆنا مەن، وجیوەجی کردن قەیەغەی هاتوچگن تا ئیسە، ک کارەیلیان وسیا ودەرەیل دەرامەدیان بەسیا ومووچەیل کارمەنەیل ناویان لە کەرت تایبەت بڕیا، سەرسامم لە هەڵوێست حکومەت ومیدیاگان ک هویچ هویریان نەکردن و مینەی چارەسەریگ ئەرا ژیانیان نەکردن وگشتی سەرقاڵە تەنیا وە مووچەی فەرمانبەرەیل، وخوەم هاوڕای ئەوەم ک مووچەی فەرمانبەرەیل و خانەنیشینەیل هەمیشە بوودە هێڵیگ سوور، وه‌تایبەت خاوەن مووچە کەمەگان، ونەبایەسە دەسکاری بکریەێد لە سای هەر رەوشیگ، بەڵکم ئایا نەبایەسە حکومەت هویرەو بکەێد وەی چینە ک خوەی زۆرینەی گەلە، و هالە رەوش سەختیگ، لە دابینکردن تیکەی ژیانیان ئەرا خوەیان و خیزانەیلیان، جوور ئەوەگ رینمایل دەوڵەتی و ئاینی ومرۆڤایەتی فەرمانی داگە، وجوور ئەوەگ فرە له‌ حکومەتەیل جهان وەل گەل خوەیان کردنەی، ک ئه‌وانیش هانە خود رەوشەگان، ئایا ئەیە لە گەوهەر ئەرکیان نیە، چارەسەرەگان فرەس وبایەسە حکومەت وەزوی دەسبکەێدە پی وەبی دویاخستن، جوور دابەشکردن سەوەتەیل خواردەمەنی خاس، ک پیکهاتەی سەرەکی خواردەمەنی لەتی بوود، یا جوور دابەشکردن دەسمیەت پویلی لە ری وەزارەت بازرگانی لە ری وەکیل بایع، نەگ جوور دەسمیەتەگەی عادل عەبدلمەهدی، ک راگەیانن ئەوسا وەرجە رەمەزان دابەش کریەێد وتا ئیسە دابەش نەکریاگە، هەمیش ئی کارە بڕیار یەکلایی خوازێد ئەرا خاوەن ماڵ و عەقارەگان تا کراچیەیل بوەخشن لە پویل کراگان ئەرا ئی مانگەیل سەختە، یا کراگان کەمەو بکەن تا ئی قەیرانە کۆتایی بارێد، وهەمیش نواگردن لە تەمای خاوەن موەلیدە ئەهلیەگان، ک دیرن رویسەختی وەرانوەر بڕیارە حکومەتیەگان کەن لە نرخ ئەمپێرەگان، و وەزوور نرخەیل بەرز چەسپنن، وبایەسە سزای سەختیگ بدریەێد لەبان بازرگانەیل کەڵەکەباز و ئەوانەی یاری وە خوەراک خەڵک کەن ، و گشت ئی رێکارەیلە هێزو هەیبەت گومابوی دەوڵەت خوازێد.
من دڵنیام ک ئی رێکارەیلە ئەگەر حکومەت نەکردەی یا چارەسەریگ ئەرا ئی چینە ستەمکریاگە پەیا نەکرد، دویا رووژەگەی خراوبوود و بوودە بەرسڤ جەماوەری گەوراو مەزنیگ وەگورەی زیان و ستەمکریایان، ئایا یەک دانا لە حکومەت و پەڕلەمان پەیابوود تا بژنەفێد ویای بگرێد؟.