با عەرەب مێژووی بیر بێتەوە
به‌در ئسماعیل شێرۆكی/ ساڵی ١٩٤٥ لە یەکێک لە دیکۆمێنتەکانی باڵیۆزخانەی دەوڵەتی پاشایەتی ئێران لە بەغدا، کە بۆ وەزارەتی کاروباری دەرەوەی وڵاتەکەی لە تاران بەرز دەکاتەوە، باسی گفتوگۆیەکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکات، کە تایبەت بە شۆڕشی سەربەخۆخوازیی بارزانی ساڵی ١٩٤٥ بەڕێوە چووە . لەو دانیشتنە تایبەتەی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەوسادا، لە ناوەرۆکی گفتوگۆ و گەنگەشەکانی خۆیدا، زۆر تایبەتمەندی ئازادیبەخش و تێگەیشتنی ئەرێنی لە لایەن هەندێک لە ئەندامانی عەرەبی پەرەلەمانی عێراقی هێشتا کۆڵۆنیی بریتانیەکان بەرگوێ دەکەون. گەرچی سەرباری بەکارهێنانی هەندێک دەستەواژەی ناشایەست کە لە ژوورەکانی فکری راگەیاندنی ئینگلیسەکان دەهاتنەدەرەوە و دەبوونە وشە و دەستەواژەی دژایەتیکردنی بزاڤی ئازادیخوازیی بارزان، لێ لەهەماندەمدا، ئەو رۆشەنبینییە لیبرالەی بەشێک لە نوێنەران، هەر بەگرنگیەکی زۆرەوە مایەی هەڵوەستە و تێڕامان و پێزانین دەمێنێتەوە .
لەو گەنگەشەیەدا کە لەنێوان ئەندامانی پەرلەمان زۆر بە هەستیاری بەڕێوە چووە، وتەکانی یەکێک لە نوێنەران بەناوی (عەبدولکەریم ئەلزەڕی) زۆر جێگای سەرنجن . زەڕی لەو سەردەمەدا، واتە لە ساڵی ١٩٤٥ زۆر بە باوەڕ و تێگەیشتنێکی دیمۆکراتیانەوە باسی پلۆرالیزمی نەتەوەیی و پێکەوەژیانی ئەتنیکی دەکات، کە ئێستا لەکۆتایی ساڵی ٢٠٢١ جێگای خۆیەتی بۆ بەرچاوڕوونی خۆیان، سیاسەتمەدار و حوکمڕانایی دەوڵەتی مەزەبگەرای عێراق، ئەو بەڵگە مێژووییە بخەنەوە بەردید و سەرنجی چەند بارەو هەڵوێستەکانی خۆیانی لەبارەی هەرێمی کوردستان پێ ئابدەیت بکەنەوە، بۆئەوەی باشتر لە پێشینە و رەسەنایەتی و دەوڵەمەندیی مێژوویی کێشەی نەتەوەیی و سیاسی کورد تێبگەن و هاوبەشیی کورد و پێگەی فدرالی ئەو هەرێمەیان لە سەروبەندی پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق، بە سانایی تر بۆ هەرس بکرێت .
بەغدا ٩ی کانونی دووەمی ١٩٤٥
عەبدولکەریم ئەڵزەڕی لە نۆرەی ئاخافتنەکەیدا دەڵێ: من دوو هۆکار بۆ ئەو یاخی بوون و سەرهەڵدانە دەبینم .
سەرەتا بڕێک گیانی سەرکەشی و دواتر بەڕێوەبەرایەتی خراپ .
سیاسەتی دەوڵەت نابێ تەک رەگەز بێت، چونکە ئێمە لە عێراق دوو رەگەزی سەرەکیمان هەیە، لەگەڵ رەگەزی بچوکی دیکەش.
ئەم کێشەیە لە سوئیسرا و کەنەدا و زۆر وڵاتی دیکەش هەیە . ئەم وڵاتانە چۆن ئاریشەی بوونی فرەڕەگەزییان لەسەر خاکی خۆیان چارەسەر کردووە؟ ئەم باسە دەبێ لە روانگەیەکی ئەرێنییەوە لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت . ئێمە هێشتا ئەوەمان نەکردووە، نە حکومەت و نە ئەندام پەرلەمانەکان .
دەبێ بە برا کوردەکانمان بڵێین، ئێمە نامانەوێ ئێوە ببنە عەرەب، ئەم دەوڵەتە دوو رەگەز بەخۆوە دەگرێ، کە دەبێ بەشێوەیەکی هاوبەش خزمەتی یەک بکەین، چونکە لەیەک نیشتیماندا دەژین و هەریەکەو بەرژەوەندیمان بە بەرژەوەندی کۆمینیتەییەوە بەیەکەوە بەستراوەتەوە . ئێمە دەمانەوێ عەرەب، بە عەرەبیی خۆی بمێنێتەوەو ئالیکاری برا کوردەکان بکات. لەم ئاراستەیەدا ئێمە ناخوازین ناسیونالیزمی کوردی لەگۆڕ بنێین، بگرە بەپێچەوانەوە دەمانەوێت ناسیونالیزمی کوردی گەشە بکات.
وتەکانی عەبدولکەریم ئەڵزەڕی لەو سەردەمە دورەدا، لە بارەی سیاسەت و ماف و ئازادی و داننان بەگەل و نەتەوەیەک، هەوڵێکە بۆ ئەوەی لە لایەک پێمڵبوونێک بۆ دەوڵەتی عێراق دروست بکات، هەروەک نیازێکی روونیشی دەربڕیوە، کە دەبێ گەلی کوردیش وەکوو نەتەوەیەکی جیاواز لە نەتەوەی سەردەست و ستراتیژیی دەسەڵاتی داگیرکاریی بریتانیا، لە بابەت تواندنەوەی کورد، لە چوارچێوە و بۆتەی دەوڵەتی عەرەبی عێراقدا، هەست بە خاوەنداری لە خاک و زمان و وارگەیەک لەسەر نەخشەی جیهان بکەن، گەرچی ئەو خاک و وڵاتە و زمانە، لە چوارچێوەی نەخشەی سیاسیی عێراقیش دابێت .
لەو رۆژگارەشدا، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، با لەژێر زەبر و کاریگەریی سەرهەڵدان و بزاڤی رزگاریخوازیی بارزانیشدا بووبێت، لێ بە ڕاشکاوی دان بەوەدا دەنێ کە عێراق وڵاتێکی فرە نەتەوەیە و بەبێ ترس و تۆقین، ئەندامانی باس لەوە دەکەن، کە دەبێ رێز لە ناسیونالیزم و فەرهەنگ و زمانی ئەو نەتەوە سەرەکییە هاوبەشەی دیکە بگیرێ .
