قەیران ئابووری نوویگ لە ئاسوو دیارە.. جەنگ دۆلار ئەمریکی و یوان چینی لە بازاڕ عراق
لە دوایین گام حکومەت عراق ئەرا وسیان مامەڵەکردن وە یوان چینی، سەرچەوە ئاگادارەیل ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز ئاشکرا کەن، عەلی عەلاق، پارێزگار بانک ناوەندی عراق سەردانیگ فەرمی ئەرا ئی ئەمریکا ئەنجام دەێد کە ئاشکرا نەکریاس لەورا وەرد وەرپرسەیل واشنتۆن باس لە بڕیارەگەی یەدەگ فیدراڵی ئەمریکا ئەرا وسانن مامەڵەکردن لە بەغدا وە یوان.
سەردانەگەی عەلی عەلاق پارێزگار بانک ناوەندی عراق ئەرا واشنتۆن هاووەختە وەرد بازدانیگ وەرچەو لە نرخ دۆلار وەرانەور دینار، و دویای زیاتر لە دوو مانگ لە سەردانەگەی محەمەد سودانی، سەرۆکوەزیرەیل عراق ئەرا ئەمریکا.
"گامیگ سەرکەفتی نەوی"
لەباوەت ئی بڕیارە، پسپۆڕ ئابووری، زیا ئەلموحسن ئویشێد: “وسیان مامەڵەکردن وە یوان چینی لەلایەن بانک ناوەندی عراقەو گامیگ سەرکەفتگ نییە ئەگەر بنووڕین کە مامەڵەی بازرگانی وەرد چین ٦٥ ملیار دۆلار رەد کەێد”.
موحسین ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: “ئی بڕیارە کاریگەری بەد لەبان بازاڕ ناوخۆیی دیرێد، ە خواست لەبان دۆلار زیای کەێد، یڵیش وە واتای بەرزبوین نرخ دۆلار ئەمریکی لە بازاڕ ناوخۆیی، کە بوودە مدوو بەرزەوبوین نرخ دۆلار ئەمریکی لە بازاڕ ناوخوەیی، کە زیایکردن ریژەی هەڵاوسان، یەیش کاریگەری نەرێنی لەبان رەوش ئابووری خیزانەگە بوود.
ئویشێدیش؛ “وسانن مامەڵەکردن وە یوان چینی لەلایەن بانک ناوەندی عراقەو باوەتیگە کە کاریگەری نەرێنی لەبان ڕێکخراوە ئابوورییەیل لە جەهان دیرێد، و هاتێ بوودە مدوو بڕیان پەیوەندییە بازرگانی و ئابوورییەیل وەرد عراق، لەوەر شیواشیو سیاسەتەیل بانک ناوەندی عراق کە ماوەی فرەیگە نەچسپیاس”.
جی باسە کە عراق سەروەت و سامان خوەی وە یوان قایمتر کردکە لە ری بانک گەشەپیدان سەنگافورەوە ئەرا دابینکردن دارایی بازرگانی و هاوردەکردن عراق وەرد چین وە نزیکەی ١٢ ملیار دۆلار ساڵانە.
عراق گامیگ داناس ئەرا قایمکردن سەروەت و سامانەگەی لە درهەم ئیمارات و دانوسەنین کرد ئەرا زیایکردن سەروەت و سامانەگەی ەە یۆرۆ ئەرا دابینکردن دارایی بازرگانی وەرد یەکێتی ئەوروپا، عراق هەمیش دەسکرد وە وازکردن هەژمار بانکی وە ڕوپیەی هیندستان ئەرا شمارەیگ بانک عراق.
"زیاتر سیاسییە نەک ئابووری"
لای خوەیەو توێژەر کاروبار ئابووری، ئەحمەد عید، وت: “بڕیار وسیانن بازرگانی وە یوان چینی بڕیاریگ سیاسی ئەمەریکاس زیاتر لە بڕیاریگ ئابووری وەگورەی ئەو جەنگ نەرمە کە کاریگەری دەسەڵات بەرژەوەندییەیل ناوەین ئەمریکا و چین”.
لە قسەیلی ئەرا ئاژانسی شەفەق نیوز، عید باس ئەوە کەێد کە “کەمەوبوین سەربازی و بازرگانی ئەمریکا لە عراق بۆشایییگ ئەمنی و ئابووری و سیاسی وەجی هیشت کە لەلایەن ئیران و چینەو پڕەو کریەێد، و دەرفەت هاتن وەرەو ناو عراق برد، کە وە پەنجەم گەورەترین یەدەگ نەفتی جەهانی دانریەێد”.
وتیش: "لە چوارچیوەی فرەیی بەرژەوەندییەیل و ململانێی ئەمریکا و ئیران لەبان زاڵبوین و کاریگەریی لە عراق، چین لە ری هیزە نەرمەیلی دزە کەێدە ناو بازاڕ بازرگانی گشتی و هەناردەی پیشەسازی و بەرهەمەیلی ئەرا عراق وە نرخیگ کێبڕکێکار".
هەمیش وت: "دویای ئەوە کە ئەمەریکا لە ساڵ 2003ەو لەشکرکیش عراقەو هاوبەش بازرگانی عراق بویە، ئمڕوو توانای ڕکابەریی وەرد چین نەمنیە، کە بەش فرەیگ بازرگانی وەرد بەغدا قویت داگه، یەیش هیشت ئەمەریکا هەست وە هەڕەشە بکەێد."
عید لە کۆتایی قسەیلی وتیش: فرەی کۆمپانیایل دابینکردن و گواستنەوەی عراقی لە دەس بازرگانە گەورەیل نەمەن، بەڵکم لەلایەن فەرمانگە ئابورییەیل سەر وە میلیشیا و حزبەیل کۆنترۆڵ کریانە، ئەو کۆمپانیایلە لە فرە تەقەلادەن وە قاچاخی دۆلار لە عراق دەرچوود، یا لە ری کارەیل ئاڵشتکردن دراوی نەختینەییەو، یەیش بویە مدوو ئەوە کە ئەمریکا وەردەوام بوود لە چەسپانن سزایلی لەبان کۆمپانیا تایبەتەیل و بانکەیل کارکردن لە عراق.
جی باسە کە لە سەرەتای ساڵ 2023و بانک ناوەندی عراق چەن بڕیاریگ دەرکردگە ئەرا مقیەتبوین سەقامگیری رەوش گشتی دراو و ئابووری و نواگیریکردن رخەیل هەڵاوسان نرخ دینار عراقی وەرانەور دۆلار ئەمریکی، بیجگە لەوەیش ئاسانکاری ئەرا کارەیل هاوردەکردن و هەناردەکردن ەە وازکردن ئاسوو نوو وەرد بانکە ناودەوڵەتییەیل، لەناویان بانکە چینییەیل.
3 ری لەوەر پای بانک ناوەندی عراق
لەلای خوەییس شارەزای ئابوریی، مستەفا حەنتوش، ئویشێد: “ توومەتبارکردن یەدەگ فیدراڵی عراقی وە (گەورەکردن هەواڵە)، واتە کلکردن پویل وەرانوەر هاتن کاڵا وە بەهایگ کەمتر لە بەهای ئەو پویلە، یا هەر هویچیگ وەرانوەر ئەو پویلە وەناو نیەتێد، لەیرا بانک ناوەندی نەتوەنست وەڵام بەێدەو، یا وەرگری لە خوەی بکەێد چوینکە ساڵانیگ وەرجەیە هویچ پەیوەندییگ لە نازەین کلکردن بانک ناوەندی و ئەو کاڵایلە نەویە کە لە دەروازە سنوورییەلەو تیەنە ناو، بیجگە لەوەیش، نەوین ئی پەیوەندییە ساڵانە لەلای کەمەو 5 ملیار دۆلار زیان لەلی کەفێدەو، لەوەر وەدەسنەکەفتن راسیەگەی (گومرگی و باج)، و توومەت ناودەوڵەتی ئەرا شووردن پویل و قاچاخچی دراو.
حەنتوش ئەرا ئاژانس شەفەق نیوز وتیش: “دویای ئی توومەتە و پەککەفتن یەدەگ فیدراڵی لە وەرگریکردن لەلی لەلایەن بانکی ناوەندییەو، چەن رییگ لەوەر پای بانک ناوەندی عراق هەس، لەوانە زویوەزوی پەیوەندی ناوەین هەواڵە و دەروازە سنوورییەیل، و گریبەسکردن وەرد کۆمپانیایل نوویگ ئەرا کلکردن هەواڵە لە عراقەو ئەرا چین (لە ناو بانک ناوەندی)، و کلکردن دۆلار لەجیای یوان چینی لە ری بانکە عراقییەیل کە خاوەنداریەتی (بەرهەمهاورەیل بیانی) کەن کە هەژماریان لە (سیتیبانک) و (کۆمپانیای جەی پی مۆرگان) هەس، کە هاتی بوودە مدوو ئەوە کە ئەو بانکەیلە ٩٠% پەنجەرەی دراو کۆنترۆڵ بکەن و نزیکە لە وسیان کارەیل سیستەمی بانکی عراقی ".
