زوان كوردی و وژدان وریا
ئويشن روژێ روژگارێ ده ده‌وران وه‌رین، هه ده‌ێ ئیلام خوه‌مانه چل ئه‌ڤداڵ ِئازا و عاقڵ و قسه‌خوه‌ش بۆنه، كه كارێان فه‌قه‌ت گرده‌نشینی و باس خودا و په‌ێغامبه‌ر و قسه‌یل خاس بویه.
تا روژێ، تێخ سه‌رده‌وا، ته‌خت و به‌ختێان شێونێ ؛ زقوم ده یه‌ێ لا، بێ ماڵی ده لاێ تره‌و ، زوور پ‌ێان دێارێ . تا جی كه ده ناچاری په‌لام به‌نه ئشكه‌فتێ. ئمجا ژه وه‌ێشت ورسگی و رۆتیه‌ڵی كه‌فنه چه‌بكه‌م، چه‌بكه‌م.
زه‌مین یه‌خ و ئاسمان ره‌ق، پیر ئه‌ڤداله‌ێل ناچار كه‌ێ، گشت هاوڕێه‌یل وموریده‌یلێ ده ده‌ور خوه‌ێ كووه‌و بكه‌ێ.
ئه‌ڤداله‌ێل چوی جار جاران ، دۆماێ كه‌مێ قسه وباس و زكر و هوو هوو، چوی چه‌مه‌ری ده ده‌ور یه‌ك جه‌مه دون. پیر روی خه‌ێ وه یه‌كێ له یارانێ ئویشێ: « یه‌سه دوینی زقوم و ورسگی ده‌په‌سا به‌ن به‌ن گیانمان بڕن، تو كه له گشت بویچگتری ئه‌ڵس باوشێ هێزم و چیلگ گرده‌و بكه، تا ئاگره‌و بكه‌یم».
پیاگ دوگه‌زی نام قه‌ێ جه‌ڕیاگ، كه‌مێ ده خوێه‌و دوێ كه ئه‌ڕا چه ده ناو هه‌مێان وه ئه‌وی وت. ئه‌ڕا یه له ژێر كار ده‌ر بچوو وه نه‌وه‌دڵی وناراحه‌تی ده‌س ئه‌ڵ شان ره‌فیقێ نه‌ێ و ئویشێ: « وه شه‌رتێ چم كه ئه‌وه‌ڵ ئێ ره‌فیق لاراسمه بچوو».
ره‌فیقه‌یش واقێ به‌ێ وه ناراحه‌تی ئویشێ: « منیش وه شه‌رتێ چم كه ئه‌وه‌ڵ ئێ ره‌فیق كه‌شمه بچوو».
خوڵاسه ئێ شه‌رت و مه‌رج باتڵه ده نامێان خڕ خوه‌ێ تا دۆماێ چه‌نێ، زقوم سقان سووز، چۆ سان بان سه‌رێان، ره‌قێان كه‌ێ و گشت بێ سه‌ر شوون دون...
یه خوو تا ئێره ده ویرتان بمینێ ،تا بچیمه سه‌ر باستر. گشتمان زانیم خاسیش زانیم، زوانێ كه وه‌ێ قسه‌كه‌یم و وه‌ردێ گه‌په‌و بۆمنه و هاوژین و هاورێمانه، كوردیه. ئێ زوانه هه‌ر چه‌ن ده دریژاێ عمرێ، ده‌قیقه پێ نه‌خوه‌نریاگه و نه‌نویسریاگه، وه‌لێ ده بێن هزاران زوان ده دنیا مه‌قام چلم دێرێ. له‌ێ باوه‌ته زوانمان خاس تویه‌‌نستگه ژه زه‌خم زه‌مان و زیان زوانه‌یل تر ده ئه‌مان بوو.
وه‌لێ یه ، كه زوان كوردی ده عمر دویر و دریژ دو سێ هزار ساڵه‌ێ خوه‌ێ، چۆن حفز بویه یا حفز كردنه باس تره. ئیمه باس ئه‌سڵیمان یه‌سه كه زوان كوردی ئیلام – كه ده ده‌ر و ده‌ێشت وه كوردی فه‌یلی ناسریاگه چ بخوازیم (؟) چ نه‌خوازیم دێرێ ده به‌ێن چوو، ئه‌وه‌یش ده قه‌رن بیس و یه‌كم، كه ده وڵاتمان، سداوسیماێ مه‌ركه‌زی و هه‌فت هه‌فته نامه و هزاران بنویس و بئویش و روژنامه نویس دێرێ.
ئمڕووژه ئه‌گه‌ر ده وڵات ئاخر وه شه‌ڕمان خاس هویرده‌و بویمن دوینیم، زورم مه‌ردم وه‌رد زارووه‌ێلیان فارسی ئویشن و ده عه‌راقیش عه‌راوی. ئه‌وه‌یش چ فارسیێ؛ فارسی قه‌رقاتی كه سه‌د به‌رابه‌ر ده فارسی چه‌پی چه‌واشه‌ێ كرماشان ناشێرین تره.
تازه وه‌ختێ ده كویچه و خێاوان جومله‌یل نه كوردی نه فارسی جوور: «خاسم قوربان شما»، «وه ایشان وتم»، «خسته نباشن» و... له ده م سه‌واددار و بێ سه‌واد، گه‌پ و بویچگ، مناڵ و مه‌زن، ئژنه‌وی، ده وه‌ێشت خه‌نگ ،ده یادت چوو، جوور هه‌میشان خوسه بخوه‌ی و مق بوه‌ی وه دڵ.
ئمجا وه‌ختێ وه‌رد دانشجوو یا ئوستادێ كه رساڵه‌تێان روشنگه‌ریه، قسه كه‌ی، قه‌ژمه‌ریێان وه زوان و فه‌رهه‌نگ خوه‌مانی دێاێ. یانه مودڕنیته و پێشکه‌فتن گه‌ن هالی بۆنه، فکر که‌ن فه‌رهه‌نگ خوه‌مانی، یانێ وه دۆما كه‌فتن؛ وه ژێرپا ناین فه‌رهه‌نگ ئه‌ژدادی و چه‌سپین وه یا و ئه‌وی، به‌رابه‌ره وه‌رد پێشکه‌فتن وتکنولوژی! ده حاڵێ که مودڕنیته هن قه‌رن بیسمه. ئێسه ده قه‌رن بیس ویه‌کم، پوست مودڕن وه فکرنوو چه‌ن فه‌رهه‌نگی وفره‌ده‌نگی، گشت فکره‌یلِ شوونیستی وئستعمارگه‌ره‌یل فره‌خواز، پێشت سه‌ر ناگه.
ئه‌ڵبه‌ت ئیمه به‌دمان ده فارسی نێاێ . ئه‌ڕا یه كه فارسی و كوردی له یه‌ێ بنه‌ماڵه‌ن وه‌لێ هه‌ر كامێان بایه‌د ده جی خوه‌ێان وه كار بچن. ئه‌گه‌ر ئیمه ته‌قه‌لا بكه‌یم زوان کوردی و فارسی وه شیوه‌ێ علمی وزانستی دورس یاد بگریم، ده ئه‌سڵ ، وه دڵنیایی توانیم بۆشیم نه ته‌نیا خزمه‌ت گه‌پێ وه هه‌ردگ زوانه؛ به‌ڵكم وه ته‌مام به‌شه‌ریت كردیمنه چون زوان هه‌ر وڵاتێ ،به‌شێ ده میرات فه‌رهه‌نگی گشت جه‌هانه.
وه ئێ هه‌مه وته زوان باوگ و باپیرانمان وه بووت نائاگاهی مه‌ردم و په‌ڵپ كڵاس و پرستیژ ئجتماعی، دێرێ ده وه‌ر چاومان گیان كنێ، گشتمانیش كزو كوور و ته‌سلیم، فه‌قه‌ت ئیسفای گرتیمنه.
ئایا رساڵه‌ت ِروشنفكره‌یل وجامعه ناسه‌یل وژدان وریا فه‌قه‌ت ئیسفاگه‌ریه ! كه هه‌ر چشتێ ده به‌ێن بچوو ئامار و ئه‌رقامێ بگرن. ده‌قیق خه‌وه‌رێ بنۆسن؟... ده راسی ئی دویزه‌مه‌ێ بێ هویه‌تی و ره‌وان شێویاگیه ده کوو هات؟ چوی تویشمان هاورد؟
ئمرووژه ئه‌ڕا حفزِ كوچگ نویسیاگێ یا چوارگله كاسه‌كوچڵه شكیاگ، هزاران كه‌س مه‌ئموور نه‌ن و بودجه خه‌رج كه‌ن. ئویشن: یه میرات باستانیه ده روی یانه توانیم ئه‌وبڕه‌سیم ئیمه كی بویمنه و چ فه‌رهه‌نگ و ته‌مه‌دونێ داشتیمنه.
یانه گشتێ دورس و وه‌جی. وه‌لێ ئه‌ڕا چه زوان ِكوردی كه ریشگ ده ئه‌وستا و په‌هله‌وی دێرێ هێمان زینگه و هه‌ناس كیشێ هویچ حمایه‌تێ لێ نیه‌و. زوانێ كه ئه‌ژدادمان وه خۆن دڵ و نان به‌روی ده هڵامات ترك و عه‌ره‌و و موغول و... حفزێ كردنه، تا وه ده‌س ئیمه ره‌سیه.
جار جارێ ئویشم نه‌که‌ێ ئیمه چوی ئاکد ،ئاشوور ،بابڵ و... ته‌رف توین بوویم و ده تاریخ فه‌قه‌ت نامێ لێمان بمینێ. هه‌ڵبه‌ت ئاێم نه‌بایه‌د هه، ده‌م له نهات و نامه‌ی به‌ێ. هه‌ر له‌ێ وڵات خوه‌مانه فره كه‌سه‌یل هه‌سن كه دووسدار و لاینگر زوان و فه‌رهه‌نگ خوه‌مانین وه‌لێ وه داخه‌و ده قسه و تئووری بان¬تر نیه‌چن (؟) یانه فه‌قه‌ت چوار قسه‌ێ بازگ یاد گرتنه‌و ده ئیلا و ئوولا ئۆشنێ. وه‌ختێ واده‌ێ كار و عه‌مه‌ڵ دێاێگه‌و وه‌ر، یا خوه‌ێان شارن یا هزار شه‌رت و مه‌رج داتراشن.
خوه‌زه‌و چاره‌نویس ئه‌و چل ئه‌ڤداڵه نه‌وه تویشمان. چون ئیمه‌یش جوور ئه‌وان چاوه‌رێیم كه‌س تر یا كه‌سان تر كارێ بكه‌ن، ئه‌و كه‌سانیش چاوه‌رێن ئیمه كارێ بكه‌یم ده‌ێ ده‌ور باتڵه، گیر كه‌فیتیمنه مه‌گه‌رخودا خوه‌ێ...
وه هه‌ر حاڵ هه‌ر چشتێ وه ئه‌ڵكه‌فته، خاسه ئه‌و چڵ ئه‌ڤداڵه مردن و ئیمه ده لان و چین ئه‌وان نیم (؟) وه‌گه‌رنه ئێ جگڵه‌ێ جم وجویلیش لێمان نه‌وی.
