ئەدەب ئمڕوو.. ئایندەی نەوەگان
كه‌نعان حاته‌م/ لە مناڵی، وەختا لە ئاوایەیل خوەمان وەدەس بەعس لە خانەقین دەرکریایمن، هاتیمنە بەغداد، باپیرم چوینکە خاوەن رییه‌ن گەورایگ بوی، وناچار بوی گشتی وەمفتی بفروشێد، لەماوەی موڵەت بارکردنەگە، لەبەغدادیش خوەشی هات تەنیا کاوڕیگ بیاشتاد، چی کاوڕیگ لەبازاڕ هاورد، بەساگەی قەی تەنیا دارەخورماگەی ناو ماڵمان، روژیگ مناڵەیل بازی سەختیگ وەل کاوڕەگ کردن، تا باپیرم هاوار کرد؛ ( چە تواین لەی بەسە زوانە). من ک مناڵیگ بیم، نیشتم ئی قسەی باپیرمە شیەو کردم، ئایا ئەگەر ئی کاوڕە بەسەزوان نەویاتاد، بەڵکم زواندار بویاتاد چ جیوازییگ داشت؟
ئەو مەوقە زانستم، زوان هێز گەورایگە، تەنانەت ئەرا کاوڕیگیش، ک ئەگەر ئی کاوڕە زوان بیاشتاد، کەسیگ لەی مناڵەیلە ویرەی نەوی زیان وەپی بڕەسنێد.
ئەگەر وەسادەیی باس لە ئەدەب بکه‌یمن، ئووشیمن؛ ئەدەب هونەر قسەکردنە، شایەت ئی ناسنامە فرە ئاسان بوود، وفرەیش وە سادەیی بزانیەێد، وەلی ئەگەر یەک پلەیتر بچیمنە بان لە باسکردنی، شایەت بزانیمن ک ئەدەب بنەمای سەرەکیە ئەرا ژیانیگ کۆمەڵایەتی سەرکەفتگ، ک هەڵبەت سەرکەفتن کۆمەڵ وەخاسی تیەێدو ئەرا سەرکەفتن تاک.
ئەگەر ئەدەب هونەر قسەس، ئایا کام کارو رەفتار لە ژیانمان وە قسەیگ دەسنێکەێدەپی؟، هەرلیوا پرسیارەگە بڕانیمن، کام پڕۆژەی خاسێگ وەقسەیگ نێەدامەزریەێد، هەڵبەت گشت پڕۆژەیل خراو، هەمیش وە قسەیگ دامەزریەێد.
ئەگەر لیواسە، بنەڕەت هەرچە کارو رەفتارە ها لەبان قسەیگ، ئیجا، کام جوور لە قسە؟، چەنی کێشەو گرفت وجەنگ ومرافە وە تەنیا قسەیگ دەسکردەپی، و وەتەنیا قسەیگ کۆتایی هاورد؟.
لەیلاو رەسیمنە ئەنجامیگ ک قسە بنەمای ئەنجامە، ویەو بایەسە باس بکەێمن لەتەوەر گرنگی ئەدەب، وبایەسە ئەدەبیگ گونجیاگ ئەرا نەوە هاتگەگان بنەیمن، ک یەکەمین مەرجەگانی زوانە، وبایەسە دڵسوزی پیشەیی زیاتر ئەرا زوان کوردی نیشان بیەیمن، جوور زوانیگ بوودە رینما ئەرا نەوەگان هاتگ، هیمان زوان کوردی ها ناو بەشبەشەکی ، ک ئەرا دەیان ساڵە چوود کورد کەفتیەسە ئارامییگ، ودەرفەت گونجیاگیگ ئەرا داناین زوان ئیستاندەر کوردی، هیمان هەر لایەنیگ وهەر ناوچەیگ خوازێد زاراوەگەی خوەی بچەسپنێد، جوور زوانیگ فەرمی، نەڕەسیمنە یەکلاکردنەوەی ئەوە ک لە هەر زاراوەیگ ئەرا نموونە ١٥% قسەگان بچوودە ناو زوانیگ ئیستاندەر، تا ئەرا گشت زاراوەگان ئاسان و گونجیاگ بوود، وهەستیگ زیاتر وە یەکێتی ناوچەیل کورد دروس بکەێد.
لە راسی ئیمە کار فرەیگ هالە نوامان، تا بڕەسیمنە زوانیگ ئیستاندەر، هەرچەن ئیمە خاوەن نەتەوەیگ رەسەنیمن لەبان ئی زەویە، وئەگەر بایمنەو ئەرا باس گرنگی ئەدەب ئەرا کۆمەڵگا، وئایەندەی نەوەگان، هیمان زوان یەکەمین پلەس لەو باسە.
بیجگە ئەوە ک خوازیمن پسپۆڕەیل زوانەوانی گشت بەشەگان کوردستان، کۆنگرە بوەسن وپلان دانەن، وەبی هویچ دەسوەردانیگ لە لایەنیگ تر، تا یەکەمین گام وەرەو بنەمای نەوەگان هاتگ دانەن، ک خوەی زوانە، و خاسەوکردن لە فرەیگ قسەیل ک ئیسە وەکاری تیەرێمن، تا بوودە یەکیگ لە بنەمایل ئەدەب دویارووژ.
قسەکردن، بایەسە لە هەست و خەیاڵ ئەویگ قسەگە ژنەفێد وینە درەوس بکەێد، تا لەدویای ئەوە شیعر و ئەو هونەرەگان ئەدەبی، وینەی جمشت لە یاد بژنەفەیل دروسبکەێد، تا بوودە ئەدەبیگ جموجوڵکەر، وسه‌ردی رەسینەوەی هەستی لەلی نه‌مێنێ، وشیوەی نووسانن زوانەگە رەسنێدە جهان، ئەگەر زوانەگەد رەسیە جهان، سکاڵا وداواکاری نەته‌وەگەیش رەسێدە جهان، وهەر رووداویگ لە ناوچەیگ کوردنشین بوودە روژەفیگ جهانی.
دویەم پلە لە پلەگان ئەدەب، خوەی گواستنەوەی پیکهاتەگان ئەرا هەستیگ مرۆڤایەتیه، ک هەست خوەی ری دڵو مەغز مرۆڤە، ک وەیەک قسە بڕیگ لە ئایەم بوونە خاوەن یەک هەست، ئەرا نموونە، ئەگەر بووشیمن (کوردستان)، خود هەستەگە دروس بوود لەلای گشت خوەنەوارەیل ئی قسە.
