گرنگیدان بە بەرهەمەکانی "ئینگمار بێرگمان" و سینەمای سوید لە فێستیڤاڵی فیلمی "دهۆک"
مەنسوور جیهانی ـ وردبوونه‌وه و گرنگیدان بە بەرهەمەکانی "ئینگمار بێرگمان"، دەرهێنەری دیار و کاریگەری دانه‌ری سویدی و براوەی چوار خەڵاتی ئۆسکار له نۆهەمین خولی فێستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی فیلمی "دهۆک" به‌ڕێوه‌چوو.
نۆهەمین فێستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی فیلمی "دهۆک" Duhok بە یادی "یۆڵماز گۆنای" Yılmaz Güney دەرهێنەری بەناوبانگی براوه‌ی خەڵاتی چڵه خورمای زێڕینی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "کان" لە فەرەنسا (١٩٨٢) و بە ئامادەبوونی دکتۆر "عەلی ته‌ته‌ر" پارێزگاری دهۆک، دکتۆر "سالار عوسمان" بریکاری وه‌زیری رۆشنبیری و هونه‌ری حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان، "ئه‌میرعه‌لی محه‌مه‌دتاهیر" سه‌رۆکی فێستیڤاڵی نێونه‌ته‌وه‌یی فیلمی "دهۆک"، کۆنسولی وڵاتی هیندستان له هه‌رێمی کوردستان، "شەوکەت ئەمین کۆرکی" بەڕێوەبەری هونەریی ئەم فێستیڤاڵە، "عەباس غەزالی" که‌سایه‌تی چالاکی ڕۆشنبیری، ئەندامانی دەستەی ناوبژیوانی بەشی پێشبڕکێی "سینەمای جیهان" و بەشی کێبڕکێی "سینەمای کوردی"، سینەماکارانی ئامادەبوو لەم بۆنە و رووداوه سینه‌ماییه و هۆگران و تامه‌زرۆیانی هونه‌ری سینه‌ما، به نمایشکردنی فیلمی سینه‌مایی "بووکی باران" The Rain Bride لە دەرهێنانی "حوسێن حەسەن" و بەرهەمهێنانی هاوبەشی "مەمه‌د ئه‌کتاش" و "محەمەد موحسین" و به ده‌ورگێڕانی "شیلان دووزدبان" Şilan Düzdaban، "حوسێن حەسەن" و "بەنگین عەلی" لە هۆڵی "کۆنگرە"ی زانکۆی دهۆک لە شاری دهۆک لە هەرێمی کوردستان کرایەوە.
سینەما ئامرازێکی زۆر گرنگە بۆ کاریگەری دانانی فیکری و کولتووری لە سەرەتای ئەم رێوڕه‌سمه‌دا، "ئەمیرعەلی محەممەد تاهیر" سه‌رۆکی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک" گوتی: مایه‌ی خۆشحاڵییەکی گەورەیە کە نۆیەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک" بەڕێوە دەبەین و پیرۆزبایی بە هه‌موو هونەرمەندان و بەتایبەتیش سینەماکاران ده‌ڵێم. لە هەلومەرجی سەخت و دژواری ناوچەکەدا، ڕاگرتنی ڕووداوە ڕۆشنبیری و هونەرییەکان ڕووداوێکی ناخۆشە و بە پێچەوانەوە پشتیوانیکردنیان، وەک فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلم، لەم ڕۆژگارەی ئێمه‌دا پەیامی تایبەتی خۆی هەیە. سینەما ئامرازێکی زۆر گرنگە بۆ کاریگەریی دانانی فیکری، کولتووری و زیرەکیه و ده‌وری ئه‌و لە گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکان حاشا هەڵنەگرە. فێستیڤاڵ دەرفەتێکی زۆر باشە بۆ کۆبوونەوەی سینەماکارانی کورد و بیانی له ته‌نیشت یەکدی، بۆ ئەوەی که زیاتر له‌مه یه‌کتری بناسن و لەو کۆڕ و کۆبوونه‌وانه‌دا که هه‌یانه؛ بیروڕا و بیرۆکە نوێیەکانیان بخەنە ڕوو. لە ڕاستیدا فێستیڤاڵه‌که، پردێکە لە نێوان کولتوور و هونەرەکەیاندا.
هەروەها گوتیشی: بابه‌ت و تەوەری ئەم خوله‌ی فێستیڤاڵەکە، کۆچبەرییە. بەهۆی کێشە و گرفته‌کان، لێک تێنەگەیشتن و شەڕە جۆراوجۆرەکانی ئەم دونیایە؛ ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی، شوێنی ژیان و نیشتەجێبوونیان بەجێهێشتووە و پەنایان بۆ شوێنە ئارامەکان بردووە. ئەو قەیران و کارەساتانەی که خه‌ڵکی ڕووبەڕوویان دەبنەوە، پرسێکی گرنگی مرۆڤایەتییە کە لە ڕێگەی سینەما و ئەو فیلمانەی کە به‌رهه‌م ده‌هێنرێن و لە فێستیڤاڵدا نمایش دەکرێن، بۆ سه‌رتاسه‌ری جیهان دەگوازرێنەوە.
سه‌رۆکی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک" لە کۆتاییدا جه‌ختی له‌وه کرده‌وه: هه‌روەک ساڵانی ڕابردوو سینەمای یەک وڵات میوانی ئەم فێستیڤاڵەیه و ئەمساڵیش میوانداری سینەمای وڵاتی سوید دەکەین. سوید خاوەنی سینەمایەکی زۆر گرنگ، بەهێز و کاریگەری دانه‌رە و هەروەها سینەماکارانی بەناوبانگی بە سینەمای جیهان ناساندووە. له ته‌نیشت ئه‌مانه‌دا، وڵاتی سوید گرنگییەکی تایبەتی بە مافەکانی مرۆڤ و بنه‌ماکان و پرەنسیپ و داب و نەریتی دیموکراسی دەدات و ژمارەیەکی زۆر له کورده‌کانیشی له خاکی خۆیدا داڵدە داوە.
ژیانی خەڵکی کوردستان توانای ئەوەی هەیە که ببێتە فیلمێکی سەرکەوتووی هۆلیوودی لە درێژەی ئەم مەراسیمەدا، دکتۆر "عەلی ته‌ته‌ر" پارێزگاری دهۆک گوتی: به‌خێرهاتنی هه‌موو هونه‌رمه‌ندان و میوانانی خۆشه‌ویست ده‌که‌م؛ دهۆک، پارێزگایەکە ژیانێکی ئاشته‌وایی و ئارامی تێدا درێژه‌ی هه‌یه و هیوادارم ببێتە سەرچاوەی هونەر و پشتگیریی هونەرمەندان لە هەرێمی کوردستان و پاڵپشتییان بکات و لە ڕێگەی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک"ەوە پەیامی خۆی بۆ سه‌رتاسه‌ری جیهان بگوازێته‌وه. سوپاسی "مەسرور بارزانی" سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەین کە به شێوه‌یه‌کی بەردەوام ئامۆژگاری و جەختمان لەسەر دەکاتەوە بۆ پاڵپشتی کردنی هونەرمەندان و لە ماوەی ئەم چەند ساڵەشدا بە باشی و دڵسۆزانه پاڵپشتی له هونەر و هونەرمەندانی پارێزگای دهۆک کردووە.
هەروەها وتیشی: دوای هێرشی داعش بۆ ناوچه‌که لە ساڵی 2014، بڵاوبوونەوەی نەخۆشی کۆرۆنا و هەروەها بڕینی بودجەی هەرێمی کوردستان؛ زۆر پرس و کێشە بۆ ئێمە سەریهەڵدا. بەڵام خۆشبەختانە فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک" چالاکییەکانی خۆی ڕانەگرت و ئەم چرا هونەرییە نەکووژایەوە.
پارێزگاری دهۆک لە درێژەی قسەکانیدا ئه‌وه‌شی زیاد کرد: بەخێرهاتنی سینەماکاران و میوانە تایبەتەکانی وڵاتی سوید دەکەم کە لە فێستیڤاڵەکەدا ئامادەن و هیوادارم که پەیوەندی سینەماکارانمان ڕۆژ بە ڕۆژ لەگەڵ وڵاتانی جیاواز و هەموو ساڵێک بە وردبوونه‌وه و گرنگیدان بە سینەمای یەک وڵات به‌هێز بکرێت و له‌م رێگایه‌دا ئەزموون گه‌لی نوێ بەدەست بهێنن. ئێوە هەمووتان ئاگادارن، ئەوەی که لە ڕێگەی هونەری سینەما بۆ جیهان دەگوازرێتەوە و ئەو کاریگەرییەی که لەسەر کۆمەڵگا هەیەتی، لە هیچ کەسێک شاراوە نییە. ئەو چیرۆک و کارەساتانەی که بەسەر خەڵکی کوردستاندا هاتووە، هه‌ر کامه بۆ خۆیان، یه‌ک به‌رهه‌می سینەماییه. ژیانی ئەو کەسانەی که لە کوردستان ژیاون، توانایی ئەوەی هەیە که ببێتە فیلمێکی سەرکەوتووی هۆلیوودی؛ بەڵام بەداخەوە بە هۆکارگه‌لی جۆراوجۆر تا ئێستا ئەمە ڕووی نەداوە.
دکتۆر "عەلی ته‌ته‌ر" لە کۆتایی قسەکانیدا جه‌ختی کرده‌وه: تەوەری ئەمساڵی فێستیڤاڵەکە، کۆچبەرییە. ڕەنگە هەندێک کەس هەرگیز بۆ یه‌ک جاریش ئەزموونی کۆچیان نەکردبێت، بەڵام ئێمە دووجار یان زیاتر ئه‌وه‌مان ئەزموون کردووە. بەداخەوە ئێمه تەنانەت بە شێوه‌ی گروپیش بە زۆر و ناچاری کۆچمان کردووە؛ ئەگەر هەندێک کۆمه‌ڵگه بە شێوه‌ی هەزاران که‌س، بە زۆر کۆچیان کردبێت، ئێمە بە شێوه‌ی ملیۆنان کۆچمان کردووە. هەر لەبەر ئەم هۆکارەش، ئێمە به باشی ئاگاداری پرس و کێشەکانی په‌نابه‌ران و ئاوارەکانین و یارمه‌تی و هاوکاریان دەکەین. له دوای تێپه‌ڕینی ئەو هەموو ساڵە و ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە ژیانی ئێمه‌دا هاتۆته ئاراوه؛ بەداخەوە ئەم دیاردە نەگبەتیە هه‌روه‌ک خۆی بەردەوامە و تا ئه‌م ساته، کێشە بنەڕەتییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست چارەسەر نەکراون. لە هه‌رێمی کوردستان و لە پارێزگای دهۆک، جێگای سه‌ربه‌رزی و شانازییەکی گەورەیە بۆ ئێمە کە تا ئەم ساتە، زیاتر لە نیو ملیۆن له خوشک و براکانمان بە ناچاری لە شوێنە جیاوازەکانی عێراقەوە هاتوون، لەوانە؛ شنگال، دەشتی نەینەوا، ئەنبار، باشووری عێراق و شوێنەکانی دیکه‌ی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەنایان بۆ ئێرە هێناوه و ئێستاکه لێرە دەژین و ئێمەش بە ڕوویه‌کی کراوە و هزر و عەقڵێکی ئارام میوانداری له‌وان دەکەین. ئێمە له رێگای به‌ڕێوه‌بردنی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک" و به‌رهه‌مهێنانی فیلم و به‌رهه‌مه سینه‌ماییه‌کان دەمانەوێت که پەیامی ئاشتی، ئاشتەوایی، ئارامی، خۆشەویستی، سۆز، میهرەبانی، چارەسەرکردنی کێشەکان، ژیانێکی ئاشته‌وایی و ئارام و هتد بۆ جیهان بگوازینه‌وه.
سینەما ڕۆشنبیری، داهێنان و جوانییە لە بەشێکی دیکه‌ی رێوڕه‌سمی کردنەوەی نۆهەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک"، دکتۆر "سالار عوسمان" بریکاری وەزیری ڕۆشنبێری (فەرهەنگ و هونەر)ی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند: پێم وایە سینەما ڕۆشنبیری، داهێنان و جوانییە. سینەما هونەرێکی کۆمەڵایەتی و کولتوورییە؛ هەر لەبەر ئەم هۆکارە ئێمه لە سینەمادا کۆمەڵگا جیاوازه‌کان بە هەموو خەونه‌کان و پارادۆکس و کێشەکانیانەوە دەبینین. هەر به‌رهه‌مێکی سینه‌مایی له خۆیدا پەیامێک بۆ ئێمه ده‌گوازێته‌وه کە کۆمەڵگا بەرەو ڕووناکی، رۆشنایی و جوانی ڕێنمایی دەکات.
ئه‌و هه‌روه‌ها گوتی: له لایه‌ن وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری (فه‌رهه‌نگ و هونه‌ر)ی حکومەتی هه ڕێمی کوردستان، پشتیوانی خۆمان بۆ به‌ڕێوه‌بردنی فێستیڤاڵی نێوده‌وڵه‌تی فیلمی "دهۆک" ڕادەگەیەنین. ئێمه له‌م کاته‌ی ئێستادا، لە قۆناغ و دۆخێکی هه‌ستیاردا به‌سه‌ر ده‌به‌ین؛ ئێمە کارەسات و تاوانەکانی وەک ئەنفال، کیمیابارانی هەڵەبجە، کۆچی زۆرەملێی کورده‌کان و چەندین پرس و کێشەمان تێپەڕاندووه. هەر لەبەر ئەم هۆکارە، داوا لە سینەماکاران دەکەین کە لە بەرهەمەکانیاندا مامەڵە لەگەڵ ئەو کارەسات و خەمە قووڵانەدا بکەن و پیشانی کۆمەڵگاکەی خۆیان و جیهانیان بدەن. هیوادارم سینەمای نیشتمانی بۆ کوردستان کاریگەری دانه‌ر بێت؛ چونکە که‌ڵکه‌ڵه و نیگەرانییه‌کی زۆری هەیە و ڕووبەڕووی مەترسییەکانی دەوروبەریش دەبێتەوە و دەیەوێت هەنگاو بنێتە ناو ئایندەیەکی رووناک و گەشاوە.
گرنگیدان بە بەرهەمەکانی "ئینگمار بێرگمان" و سینەمای سویدی بەپێی نەریتی هەر خولێکی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک"، سینەمای یه‌ک وڵات وەک وڵاتی گرینگ و وردبوونه‌وه له فیلمه‌کانی لە ڕۆژانی فێستیڤاڵەکەدا بەشداری دەکات. لە ڕاستیدا، یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی فێستیڤاڵەکان ئاڵوگۆڕی کولتووری و دروست کردنی پردەکانە بۆ په‌یوه‌ندی و پەیوەستکردنی سینەماکارانی ناوخۆیی له‌گه‌ڵ سینەماکارانی بیانی. سوید خاوه‌نی سینەمایەکی باڵادەست و پێشکەوتنخوازە کە ئه‌مه دەتوانێت ڕێگەیەکی زۆر باش بێت بۆ که‌ڵک وه‌رگرتن لە سینەمای سویدی. بەم پێیە، سوید بە هەڵبژاردنی کۆمه‌ڵێک له فیلمە بەرچاوه‌کان لە نۆهەمین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی دهۆکدا، دەبێتە وڵاتی مه‌کۆ و ناوه‌ندی.
لە نۆهەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک"دا، له به‌شی "نمایشکردنی تایبەتی سینەمای سوید" ٩ فیلمی درێژ ده‌چنه سه‌ر په‌رده، له‌وانه؛ فیلمی "پێرسۆنا" Persona و "قەیران" Crisis لە دەرهێنانی "ئینگمار بێرگمان" Ingmar Bergman، فیلمی سینه‌مایی "کۆتایی ڕه‌وێن" Raven's End لە دەرهێنانی "بۆ ویدێربێرگ" Bo Widerberg، "چه‌ند گۆرانییه‌ک لە نهۆمی دووەم" Songs from the Second Floor و "چیرۆکی خۆشەویستی سویدی" A Swedish Love Story لە دەرهێنانی "ڕۆی ئەندەرسۆن" Roy Andersson، فیلمی "چوارگۆشە" THE SQUARE و فیلمی سینه‌مایی "یاری" Play لە دەرهێنانی "ڕۆبێن ئۆستله‌ند" Ruben Oslund، فیلمی سینه‌مایی "مایا نیلۆ" Maya Nilo لە دەرهێنانی "لوویسیا سیرێن" Lovisa Sirén، فیلمی سینه‌مایی "کچان" Daughters لە دەرهێنانی "جێنیفێر مالمکویست" Jenifer Malmqvist.
هەروەها مێزگرد و پانێڵێک لەژێر ناونیشانی "سینەمای سویدی: لە ئینگمار بێرگمانەوە بۆ ڕۆبێن ئۆستله‌ند" لەم خوله‌ی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی دهۆکدا لە لایەن "فرێدی ئۆڵسۆن" Freddy Olsson بۆ گفتوگۆ کردن لەگەڵ بەڕێوەبەری پانێڵه‌که پرۆفیسۆر "ماگنۆس باڕتاس" Magnus Bärtås بەڕێوەچوو.
ئەندامی باوەڕپێکراوی خەڵاتەکانی ئسکرین "ئاسیا پەسیفیک" فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک" ئەندامی باوەڕپێکراوی ڕێوڕەسمی پێشکەشکردنی خەڵاتەکانی ئسکرین "ئاسیا پەسیفیک" ناسراو بە "ئۆسکاری ئاسیا" APSA لە وڵاتی ئۆستوڕاڵیایە و لە ئاستی وڵاتی عێراقدا بەرهەمە سینەمایی و بەڵگەفیلمەکان بەم ڕووداوە گرینگە سینەماییە دەناسێنێت.
لە لایەن ئەندامانی لێژنەی دادوەرانی بەشی پێشبڕکێی "سینەمای کوردی"ی ئەم فێستیڤاڵەوە تەندیسی گەڵا مێویی زێڕ و زێو، لەوحەی فەخری و خەڵاتی 10 هەزار دولاری بۆ باشترین فیلمی سینەمایی، خەڵاتی 5 هەزار دولاری تایبەتی ئەندامای لێژنەی دادوەران بۆ باشترین دەرهێنانی فیلمی سینەمایی، خەڵاتی 4 هەزار دولاری بۆ باشترین سیناریۆی فیلمی سینەمایی، خەڵاتی 3 هەزار دولاری بۆ باشترین ئەکتەری پیاو، خەڵاتی 3 هەزار دولاری بۆ باشترین ئەکتەری ژن، خەڵاتی 5 هەزار دولاری بۆ باشترین بەڵگەفیلم، خەڵاتی 8500 دولاری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی ڕۆشنبیری و لاوانی دهۆک بۆ باشترین کورتە فیلم بۆ پشتیوانی لە سازکردنی پڕۆژەی نوێ دەرهێنەری ئەم بەرهەمە، خەڵاتی 10 هەزار دولاری تایبەتی ئەندامای لێژنەی دادوەران بۆ باشترین کورتە فیلم کە لە ناوچەی بادینان بەرهەمهاتووە، خەڵاتی 10 هەزار دولاری پارێزگاری دهۆک بۆ باشترین فیلمی سینەمایی فیلم کە لە ناوچەی بادینان بەرهەمهاتووە، خەڵاتی 4 هەزار دولاری یەکێتی نووسەرانی کورد بۆ باشترین فیلمی کوردیی کە لە دەرەوەی سنوورەکان سازکرابێت و هەورەها خەڵاتی 3 هەزار دولاری ئەنستیتۆ "گۆتە"ی ئەڵمانی بۆ باشترین بەڵگەفیلمی کورت پێشکەش دەکرێت.
فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "دهۆک" بە سەرۆکایەتی "ئەمیر عەلی محەمەد تاهیر" و بە دەرهێنانی هونەری "شەوکەت ئەمین کورکی" بە یادی سینەماکاری هەرمانی کورد "یەڵماز گۆنای" Yılmaz Güney دەرهێنەری براوەی خەڵاتی گەورەی "چڵە خورمای" فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "کان"ی فەڕەنسا (1982) و بە مەبەستی پردی پەیوەندی نێوان دەرهێنەرە کوردەکان و سینەماکارانی سەرتاسەری جیهان و هەروەها ڕەخساندنی ئاڵووگۆڕی کەلتووری نێوان نەتەوەکانی دنیا دامەزراوە.
نۆیەمین خولی ئەم فێستیڤاڵە تایبه‌ت به بابه‌تی "کۆڕه‌وی" و بە نمایشی 9٧ بەرهەم، لە چوارچێوەی فیلمە بڵیندە سینەماییەکان، کورتە فیلم و بەڵگەفیلمەکان لە چەندین بەشی پێشبڕکێی و دەرەوەی پێشبڕکێی لەوانە: بەشی پێشبڕکێی "سینەمای جیهان"، واتە: 9 فیلمی بڵندی سینەمایی، ٨ بەڵگەفیلم و ١١ کورتە فیلم، بەشی پێشبڕکێی "سینەمای کوردی"، واتە: ٥ فیلمی بڵندی سینەمایی، 6 بەڵگەفیلم و 1٥ کورتە فیلم، بەشی "ڕوانینێک بە سینەمای جیهان"، واتە: ٦ فیلمی بڵندی سینەمایی، 4 بەڵگەفیلم و ٣ کورتە فیلم، بەشی "پانۆڕامای سینەمای کوردی"، واتە: 1٩ کورتە فیلم، بەشی "نمایشی تایبەت بە سینەمای سوید" ٩ فیلمی بڵندی سینەمایی و هەروەها بەشی "نمایشی تایبەت بە سینەما" ١ فیلمی بڵندی سینەمایی و ١ بەڵگەفیلم له ڕۆژانی ١ تا ٨ی دیسه‌مبه‌ری ٢٠٢٢ ڕۆژی 22ی نۆڤەمبەری 2021 لە هۆڵی "کۆنگرە"ی زانکۆی دهۆک ، کۆمه‌ڵه‌ی سینه‌مایی "دهۆک مۆڵ" لە شاری دهۆک لە هەرێمی کوردستان به‌ڕێوه‌ده‌چێت.
