زانایەیل رووسیا میژوو گەورەترین تەقینەوەی گڕکان لە ماوەی دە هەزار ساڵ دیاری کەن
شەفەق نیوز/ زانایەیل لە زانکۆی فیدراڵی ئورال وە پاڵپشتی دەزگای زانستی رووسیا سەرکەفتی بوین لە دیاریکردن وادەی هویرد گەورەترین تەقینەوەی گڕکان لە ماوەی دە هەزار ساڵ گوزەشتە.
وەقسەی زانایەیل، دوبای شیەوکردن ئەڵقەی گەشەی دارە نیمچە سەنگبویویل لە نیمچە دورگەی یامال ڕووسیا لە باکوور سەیبیریا، رەسینەسە ئەو ئەنجامە کە تەقینەوەی گڕکان کیکای لە ساڵ ٥٢٧٩ وەرجە زایین رویداوەگە و جویر شارەزایەیل دوینن کە ئی بەروارە توەنێد بوودە نیشاندەر مەوقەی هاوکاتکردن ڕێکوپێک تەقینەوەی گڕکانەیلیگ ترەک.
لە لێکۆڵینەوەی پرۆسەی گوزەشتەی دویر، فرەجار ئەستەمە ئەرا زانایەیل لەو رزبەندییە بفامن کە رویداوەیل لەناوی بوینەر کە زانیاری لەبانیان لە سەرچەوەیل جویراجویر وەرگریاس.
ئەرا نموونە هەمیشە ئاسان نییە لە مدوو مردن شارستانییەتە کوینەیل بفامن گیچەڵ سەرەکی بریتییە لە بەسانن هویرد رویداوە سروشتی و کۆمەڵایەتییەیل وەگەرد بەروار رەها، ئەم نیشانەیلە هاتێ تەقینەوەی گڕکانەیل بوون کە دەرئەنجامەیلی لەبان ئاست جەهانی دیارە.
ستاف تاقیگەی شیوازەیل زانست سروشتی لە توێژینەوەی مرۆیی لە زانکۆی فیدراڵی ئۆرال لە رووسیا و پەیمانگای ئیکۆلۆژیای رووەک و ئاژەڵی لق ئۆرال ئەکادیمیای زانستی رووسیا رووشنایی خستە بان سێ گەورەترین تەقینەوەی گڕکان لە ماوەی ١٠ هەزار ساڵ گوزەشتە: ئیلینسک گڕکان لە کامچاتکا (٨٥٠٠ ساڵ وەرجەیە) و مازاما لە ئەمریکای باکوور (٧٦٠٠ ساڵ وەرجەیە) و کیکای لە دوورگەی ژاپۆن ( وەرجە ٧٣٠٠ ساڵ).
ڕاچیت خانتمیرۆڤ، توێژەر باڵای دێندرۆکرۆنۆلۆژی لە پەیمانگای میژوو ئەزموونی و سروشتی لە پەیمانگای ڕووەک وت: "یە چەن ئەوەنەیگ گەورەترە لە قەوارەی تەقینەوەی هەریەکیگ لە گڕکانەیل دویاتر، لەناویان تەقینەوەی تون تامبۆرا لە ساڵ ١٨١٥".
دیاری کرد کە لە نزیک هەمان وەخت سێ لوتکەی فرە بەرز ڕێژەی سەلفات لە چینەیل یەخبەنی لە گرینلاند و ئەنتارکتیکا پەیا کریان و زانایەیل مەزەنە کەن کە یانە کاریگەری ئەو سێ تەقینەوەیە بوون کە باسیان کریا.
وەگورەی مەزەنەی زانایەیل گڕکان کە خوەڵەکووەگە شیەو کردن، بڕ وەشیان ئەو چشتەیلە لە گڕکانەیل رەسیە نزیکەی ١٥٠ کیلۆمەتر چوارگووشە، و بڕ پارچەی وەشیای لە گڕکان کیکای رەسیە 300-450 کیلۆمەتر چوارگووشە.
وتیش: ئەرا ئیلینسکی و مازاما، هویچ رویداویگ تایبەت لەو ماوە دەسنیشان نەکریا، بەڵام نزیکیی وادەی چەوەڕیکریای تەقینەوەی گڕکان کیکای، “جویریگ لە رویداو کارەساتبار کە بویە مدوو داوەزیان وەرچەویگ ل گەشەی دار و دروستبوین ئەڵقەی گەشەی نائاسایی.”
وەقسەی شارەزایل ئەگەر گریمانەکەی زانایەیل دێندرۆکرۆنۆلۆژی لە میژوو تەقینەوەی کیکای دروس بوودر بایەسە دەسکارییگ وەرچەو لە کرۆنۆلۆژیای یەخبەنیەیل گرینلاند و ئەنتارکتیکا بکرێد و یەیش هاتێ هویرەیل ئاڵشتبوین کەشوهەوا و ژینگەی سروشتی، زانیاری ئاڵشت بکەێد.
توێژینەوەگە لە گۆڤار زانستی ناودەوڵەتی Dendrochronologia بڵاو کریا کە لەلایەن هاوتاکانویل وەدویاچگن ئەرای کریاس، کە توێژینەوەیگ کوالیتی بەرز ئەرا ئەڵقەی گەشەی ڕووەک دار، واتە دار و درەخت و وەکارهاوردن توێژینەوەیل ئەڵقەی دارەیل پیشکەش کەێد.
سەرچووە: ماڵپەڕ ئاڕ تی رووسی
